15 Δεκ 2011

Α' Παγκόσμιος Πόλεμος




Πολυχρονάκης Μιχάλης*
Θεσσαλονίκη 2004

1. Εισαγωγή

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ένας από τους πλέον βίαιους και καταστρεπτικούς πολέμους στην ευρωπαϊκή και Παγκόσμια ιστορία. Από τα 64.238.800 άτομα που κινητοποιήθηκαν περισσότερα από 8.537.800 σκοτώθηκαν, περίπου 21.218.600 τραυματίσθηκαν και περισσότερα από 7.751.000 αιχμαλωτίσθηκαν.



Είναι ο πρώτος ολικός πόλεμος στην ιστορία της ανθρωπότητας ο οποίος ξέσπασε ως μια διαφορά μεταξύ δυο συνασπισμών των ευρωπαϊκών χωρών. 
Ο πρώτος συνασπισμός γνωστός ως εγκάρδια Συνεννόηση (Εntente Cordiale) περιλάμβανε την Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, το Βέλγιο, τη Σερβία, το Μαυροβούνιο, τη Ρωσική Αυτοκρατορία, την Ιαπωνία, την Ιταλία (από το 1915) και τις ΗΠΑ (από το 1917). 
Ο δεύτερος συνασπισμός γνωστός ως Τριπλή Συμμαχία αποτελούνταν από τις αυτοκρατορίες της Γερμανίας, της Αυστροουγγαρίας, την Οθωμανική Αυτοκρατορία και την Βουλγαρία (από το 1915).
Συνολικά συμμετείχαν 32 έθνη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, στο πλευρό της εγκάρδιας συνεννόησης. 



2. Αίτια 

Γενικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα βαθύτερα αίτια ήταν οικονομικά καθώς η Ευρωπαϊκή αγορά δεν ήταν σε θέση να απορροφήσει τη συνεχώς αυξανόμενη βιομηχανική παραγωγή, με αποτέλεσμα να αναπτυχθεί ένας σφοδρός αποικιοκρατικός ανταγωνισμός. 

Νέες αποικίες σήμαιναν μεγαλύτερη σφαίρα επιρροής, άρα και περισσότερο διευρυμένη αγορά.

Αναλυτικότερα τα αίτια είναι:

α. Η ανατροπή της υφιστάμενης ως το 1871 ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ των μεγάλων κρατών της Ευρώπης, με τη δημιουργία της Γερμανικής Αυτοκρατορίας και τις εντυπωσιακές επιτυχίες της κατά τις αμέσως επόμενες δεκαετίες σε πλείστους τομείς και ιδίως στο χώρο της οικονομίας και στην πολιτική ισχύ.

β. Η υπερβολική εκτίμηση της Γερμανίας στο πολεμικό δυναμικό της και η υποτίμηση έτσι του δυναμικού των αντιπάλων της.

γ. Ο οικονομικός και εμπορικός ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων για την απόκτηση νέων αγορών ή τη διατήρηση αυτών που είχαν, και ο συνεχής ανταγωνισμός τους για επιρροή σε μικρότερα κράτη.

δ. Η ανάπτυξη της εθνικιστικής ιδεολογίας που είχε ως συνέπειες τόσο την ενίσχυση των επεκτατικών τάσεων των κρατών, όσο και κινήσεις διαμαρτυρίας εθνικών μειονοτήτων καθώς και την ίδρυση και δράση μυστικών εθνικιστικών οργανώσεων.

ε. Η ύπαρξη των δυο αντίπαλων συνασπισμών στην Ευρώπη που αναφέρθηκαν παραπάνω.

στ. Οι ιδιαίτερες αντιθέσεις συμφερόντων και αντιπαλότητες μεταξύ κρατών όπως της Αυστροουγγαρίας με τη Ρωσία και την Σερβία, της Γερμανίας με τη Γαλλία και τη Ρωσία, της Αγγλίας με τη Γερμανία.

ζ. Η διόγκωση από όλες τις Δυνάμεις, και ιδιαίτερα από τη Γερμανία των εξοπλισμών.

η. Η έλλειψη την εποχή εκείνη, στις Μεγάλες δυνάμεις, ικανών και με διορατικότητα ηγεσιών, με αποτέλεσμα να μην προβλεφθεί η ευρύτητα και η χρονική διάρκεια του πολέμου, καθώς και το μέγεθος των απωλειών και καταστροφών που θα προκαλούσε, ώστε να γίνει αποτελεσματική προσπάθεια αποσόβησης του, με ανάληψη πρωτοβουλιών στο διπλωματικό πεδίο και λήψη κατάλληλων μέτρων.

θ. Η έλλειψη τότε διεθνούς οργανισμού που ίσως με παρέμβαση του να εξασφάλιζε την ειρήνη. 

Jan. 1919 cartoon in the Brooklyn Citizen newspaper depicts the formation of the League of Nations after the First World War. The caption reads: 'Will the stork make good as to this infant?


3. Αφορμή – Έκρηξη του πολέμου 

Η πρώτη πράξη του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου, ήταν η διπλωματική κρίση που προκλήθηκε στις 28 Ιουνίου του 1914, όταν δολοφονήθηκαν ο διάδοχος του θρόνου της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας Αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάρος και η σύζυγός του, στο Σαράγιεβο από τον 19χρονο Σέρβο Γαβρίλο Πρινσίπ ενεργό μέλος μιας σερβικής εθνικιστικής ομάδας.

Για την Αυστροουγγαρία, η δολοφονία αυτή ήταν η χρυσή ευκαιρία προκειμένου να συντρίψει την Σερβία (η οποία ήταν υπό την προστασία της Ρωσίας) αν και ο ρόλος της σερβικής Κυβέρνησης στην δολοφονία δεν αποδείχθηκε ποτέ. Μετά την δολοφονία και με την πλήρη διπλωματική και στρατιωτική υποστήριξη της Γερμανίας, η Αυστροουγγαρία επέδωσε τελεσίγραφο στην Σερβία στις 23 Ιουλίου, με απαιτήσεις 
εσκεμμένα απεχθείς  για να είναι βέβαιη η άρνηση από την πλευρά των Σέρβων. 
Οι απαιτήσεις περιελάμβαναν τη δημιουργία μιας κοινής επιτροπής προκειμένου να διερευνηθεί η δολοφονία, καθώς και την διαταγή προς τη σερβική Κυβέρνηση για την καταδίκη οποιασδήποτε προπαγάνδας εναντίον της Αυστροουγγαρίας. 
Μολονότι η Σερβία απεδέχθη τις περισσότερες απαιτήσεις, εντούτοις η Αυστροουγγαρία δήλωσε ότι η σερβική απάντηση δεν είναι ικανοποιητική. Στις 26 Ιουλίου, η Μεγάλη Βρετανία πρότεινε να συγκληθεί διάσκεψη για την επίλυση της κρίσης. 
Η Αυστροουγγαρία αρνήθηκε, και στις 28 Ιουλίου κήρυξε τον πόλεμο στη Σερβία. Ακολούθησε μια αλυσιδωτή αντίδραση η οποία οδήγησε σε γενικότερη σύρραξη. Από 1η έως 4η Αυγούστου με την συμμετοχή της Γερμανίας, Ρωσίας, Γαλλίας, Βελγίου και Ηνωμένου Βασιλείου, η σύγκρουση εξελίχθηκε σε γενικευμένο πόλεμο. 
Ονομάστηκε, έτσι  μεγάλος πόλεμος και ευρωπαϊκός πόλεμος, καθώς μετείχαν σ’ αυτόν οι πέντε από τις έξι μεγάλες δυνάμεις (εκτός δηλαδή από την Ιταλία που πήρε μέρος σ’ αυτόν αργότερα). Με την βαθμιαία συμμετοχή και άλλων κρατών από την Άπω Ανατολή όπως η Ιαπωνία και από το Δυτικό Ημισφαίριο όπως οι Ηνωμένες πολιτείες και τα κράτη που την ακολούθησαν, ο πόλεμος αυτός απέκτησε χαρακτήρα παγκοσμιότητας.


4. Χερσαίες επιχειρήσεις

Οι δυο συνασπισμοί καθηλώθηκαν σε δυο κύρια μέτωπα χαραγμένα από ορύγματα μήκους εκατοντάδων χιλιομέτρων. Το δυτικό στην βορειοανατολική Γαλλία και το ανατολικό στη Δυτική Ρωσία.

Στο δυτικό μέτωπο, ο Γερμανικός Στρατός αντιμετώπισε τους Στρατούς της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, του Βελγίου και αργότερα των ΗΠΑ. Στο ανατολικό μέτωπο οι γερμανικές και αυστροουγγρικές δυνάμεις αντιμετώπισαν τους Ρώσους, αρχικά στα Σύνορα της Γερμανίας με την Πολωνία, και αργότερα ανατολικότερα – βαθιά στο έδαφος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.

Ένα τρίτο, περιορισμένο μέτωπο αναπτύχθηκε το 1915 στα ορεινά σύνορα μεταξύ Ιταλίας και Αυστροουγγαρίας όταν η Ιταλία εντάχθηκε στο συνασπισμό, ενώ στα Βαλκάνια η Σερβία, η Ρουμανία και η Ελλάδα μάχονταν κατά της Βουλγαρίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Δεδομένου ότι οι σημαντικότεροι συμμετέχοντες στον πόλεμο διατηρούσαν αποικίες στην Αφρική, την Ασία, και την Μέση Ανατολή, ο πόλεμος εξαπλώθηκε γρήγορα και σε εκείνα τα μέρη του κόσμου. Αν και η Γερμανία είχε εξελιχθεί σε αποικιακή δύναμη στο πρόσφατο παρελθόν (από το 1871 και μετά), εντούτοις διατηρούσε σημαντικές αποικίες στην Αφρική. Εξακολουθούσε επίσης να έχει τον έλεγχο νήσων στον Ειρηνικό Ωκεανό, καθώς και ειδικά οικονομικά προνόμια σε περιοχές της Κίνας.

Με το ξέσπασμα του πολέμου στην Ευρώπη, Βρετανικές, Γαλλικές, Βελγικές και Νοτιοαφρικανικές στρατιωτικές δυνάμεις εισέβαλαν στις γερμανικές αποικίες στην Αφρική.

Η Ιαπωνία κατέλαβε τα υπό γερμανικό έλεγχο νησιά του Ειρηνικού Ωκεανού (μερίδιο έλαβαν η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία). Τέλος οι Οθωμανικές κτήσεις της Μέσης Ανατολής απειλήθηκαν στρατιωτικά από τους Βρετανούς οι οποίοι διατηρούσαν ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις στην Αίγυπτο.



5. Ναυτικές επιχειρήσεις

Οι ναυτικές επιχειρήσεις διενεργήθηκαν κυρίως στο Βόρειο Ατλαντικό ωκεανό και στη Βόρεια Θάλασσα. Το 1914, η Μεγάλη Βρετανία είχε το προβάδισμα στα βαριά θωρηκτά, τα οποία ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της ναυτικής ισχύος την περίοδο εκείνη. Η Γερμανία, όμως προκάλεσε την Βρετανική κυριαρχία στη θάλασσα με την χρήση των υποβρυχίων.

Οι ναυτικές επιχειρήσεις στόχο είχαν να κρατηθούν ανοιχτές οι ζωτικής σημασίας θαλάσσιες οδοί από τους οποίους τα σκάφη μετέφεραν εφόδια και υλικά, ενώ από το 1917 και εντεύθεν έπρεπε να εξασφαλισθεί η θαλάσσια μεταφορά των αμερικανικών στρατευμάτων στην Ευρώπη. Το 1914 η Μεγάλη Βρετανία εφήρμοσε αποκλεισμό θαλάσσης στη Γερμανία προκειμένου να αποτρέψει τον ανεφοδιασμό των μαχόμενων γερμανικών στρατευμάτων. Το ίδιο έτος η Γερμανία άρχισε να χρησιμοποιεί τα υποβρύχια, ώστε να διαταράξει τον ομαλό ανεφοδιασμό των συμμαχικών δυνάμεων. Το 1915, η Γερμανία εφήρμοσε υποβρύχιο θαλάσσιο αποκλεισμό στην Μεγάλη Βρετανία. Από τον Φεβρουάριο του 1915 μέχρι το Σεπτέμβριο του 1915 και εκ νέου το 1917, η Γερμανία γενίκευσε τη χρήση των υποβρυχίων εναντίον στρατιωτικών και πολιτικών πλοίων προκαλώντας την έντονη πολιτική και Στρατιωτική αντίδραση των ΗΠΑ.


6. Αεροπορικές επιχειρήσεις

Τα αεροπλάνα – και τα αερόστατα – αρχικά χρησιμοποιήθηκαν για την αναγνώριση, την παρατήρηση και την ρύθμιση των βόλων του πυροβολικού. Αργότερα τα αεροπλάνα εξοπλίσθηκαν (με πολυβόλα και ελαφριές βόμβες) και χρησιμοποιήθηκαν στο Δυτικό μέτωπο. Οι Γερμανοί πραγματοποίησαν τις πρώτες αεροπορικές επιδρομές το 1914, ενώ το 1915 και το 1916 διεξήχθησαν εντεταγμένες αεροπορικές επιδρομές στο Λονδίνο, προκαλώντας μεγάλες υλικές καταστροφές και απώλειες στον Άμαχο πληθυσμό. Αρχικά οι Γερμανοί υπερτερούσαν στον αέρα στο δυτικό μέτωπο, εντούτοις οι Βρετανοί κατάφεραν να αναστρέψουν την κατάσταση και να αποκτήσουν το πλεονέκτημα στα μέσα του 1916. Το πλεονέκτημα αυτό κατέστη συντριπτικό με την συμμετοχή των ΗΠΑ στον πόλεμο το 1917.


7. Οικονομικοί Συναγωνισμοί

Οι οικονομικοί πόροι, ιδιαίτερα ο τομέας της βιομηχανίας, διαδραμάτισαν βαρυσήμαντο ρόλο καθώς η στρατιωτική επιτυχία εξαρτήθηκε άμεσα από την δυνατότητα μιας χώρας να είναι σε θέση να παράγει συνεχώς μεγάλες ποσότητες στρατιωτικού υλικού. Οι γερμανικοί βιομηχανικοί πόροι ήταν τόσο μεγάλοι, που η Γερμανία ήταν σε θέση να επιζήσει του Βρετανικού ναυτικού αποκλεισμού και να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις τεσσάρων ετών πολέμου, υποστηρίζοντας μάλιστα μερικώς την Αυστροουγγαρία. Η Βρετανική βιομηχανία παραδοσιακά ισχυρή είχε αρχίσει να παρουσιάζει σημεία καθυστέρησης ως προς τον εκσυγχρονισμό της. Έτσι η χώρα, όπως και η Γαλλία, άρχισε να εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από τις ΗΠΑ. Τέλος η ρωσική βιομηχανία, ούσα σε παρακμή, δεν στάθηκε ικανή να καλύψει τις ανάγκες του Ρωσικού στρατού.

Κατά την διάρκεια διεξαγωγής του πολέμου, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία ήταν σε θέση να εκμεταλλευθούν τους οικονομικούς πόρους όχι μόνο των απέραντων αποικιακών αυτοκρατοριών τους, όπως η Ινδία, η Ινδονησία, αλλά και των ΗΠΑ. Αυτή η δυνατότητα τους έδωσε ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Από την άλλη πλευρά, οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες αποκόπηκαν από τις προπολεμικές αγορές βασικών τροφίμων και τις πηγές πρώτων υλών. Αν και η Γερμανία απέκτησε την άνοιξη του 1918 μετά την συνθηκολόγηση της Ρωσίας πρόσβαση στους απέραντους οικονομικούς πόρους του ανατολικού μετώπου, ήταν πολύ αργά για να έχει επιπτώσεις στην έκβαση του πολέμου.

Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι σύμμαχοι είχαν την πολυτέλεια να λαμβάνουν δάνεια με ευνοϊκούς όρους από τις αμερικανικές τράπεζες. Τα δάνεια αυτά χρησιμοποιήθηκαν ως επί το πλείστον, για την αγορά καταναλωτικών αγαθών πρώτης ανάγκης.


8. Απολογισμός πολέμου έτους 1914

Τα αποτελέσματα του πολέμου κατά το 1914, εκτιμώμενα συνολικά, δεν ήταν ευνοϊκά για την παράταξη των Κεντρικών δυνάμεων, μολονότι είχε ορισμένες αξιόλογες επιτυχίες η Γερμανία, όπως εντυπωσιακές νίκες στο Ανατολικό Μέτωπο και κατάληψη τμήματος της Ρωσικής Πολωνίας και προπαντός, σοβαρά εδαφικά κέρδη στο Δυτικό μέτωπο, με τη σταθερή κατοχή, στο τέλος του 1914 του Βελγίου, και μεγάλου μέρους της Βορειοανατολικής Γαλλίας.

Αντίθετα όμως η Αυστροουγγαρία, που υπολόγιζε να συντρίψει σύντομα τη μικρή Σερβία είχε υποστεί βαρύτατες ήττες στο Αυστροσερβικό Μέτωπο και είχε μεγάλες απώλειες εδαφών στο Ανατολικό με την κατάληψη από τους Ρώσους της Γαλικίας.


9. Χαρακτηριστικά του πολέμου του 1915

Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι:

Η επικράτηση της νέας μορφής πολέμου, δηλαδή του πολέμου θέσεων, με συνέπεια την υπεροχή της άμυνας απέναντι στην επίθεση και τις βαριές απώλειες των αντιπάλων Στρατών.

Η απόκτηση νέων συμμάχων και από τις δυο παρατάξεις.

Η συντριβή της Σερβίας και το τέλος του Αυστροσερβικού μετώπου.

Η δημιουργία του νέου Αυστροιταλικού μετώπου.

Η ανάμειξη των Βρετανών στη διεύθυνση του πολέμου αλλά και η διασπορά των συμμαχικών προσπαθειών, επομένως και των συμμαχικών δυνάμεων.

Η χρησιμοποίηση της αεροπορίας στις επιχειρήσεις και η ανάπτυξη από τους Γερμανούς του υποβρυχιακού πολέμου. Ως προς την πρωτοβουλία των επιχειρήσεων, εξακολουθούν να την διατηρούν οι Γερμανοί σε σημαντικό βαθμό, ιδίως στο Ανατολικό Μέτωπο, όπου είχαν μεγάλες επιτυχίες, χωρίς όμως ιδιαίτερη σημασία για την έκβαση του πολέμου.



10. Χαρακτηριστικά του πολέμου το 1916

Κατά το 1916, η ένταση του πολέμου ήταν μεγαλύτερη, και οι απώλειες βαρύτατες, ιδίως στο Δυτικό Μέτωπο, όπου και οι δυο πλευρές είχαν θέσει ως κυριότερο στόχο των προσπαθειών τους, την φθορά του αντιπάλου Στρατού.

Η πρωτοβουλία των επιχειρήσεων εξακολουθούσε να ανήκει στους Γερμανούς ως τον Ιούνιο, με την ισχυρότατη επίθεσή τους στο Βερτέν. 

Από τον Ιούλιο όμως περιήλθε στην παράταξη της Αντάντ, με την πολύ ισχυρή επιθετική αντίδραση της στο ποταμό ΣΟΜ , και με τις σπουδαίες επιτυχίες του Ρωσικού στρατού στο Ανατολικό Μέτωπο. 
Στις 9 Μαρτίου, εισήλθε στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ η Πορτογαλία και στις 28 Αυγούστου η Ρουμανία. 
Τέλος το επαναστατημένο από το Σεπτέμβριο και υπό την ηγεσία του Ελευθερίου Βενιζέλου Ελληνικό Κράτος, κήρυξε τον πόλεμο στις 24 Νοεμβρίου, εναντίον της Βουλγαρίας και της Γερμανίας.




11. Χαρακτηριστικά του πολέμου κατά το 1917

Ο πόλεμος συνεχίστηκε και κατά το 1917 με ένταση, στο δυτικό μέτωπο, στο Ιταλικό μέτωπο αλλά και στα Μέτωπα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Γερμανοί στήριξαν τις ελπίδες τους στη νίκη στη θάλασσα, διακηρύσσοντας υποβρυχιακό πόλεμο χωρίς διάκριση, δηλαδή εναντίον και των πλοίων των ουδέτερων κρατών, με αποτέλεσμα πολύ υψηλές απώλειες σε πλοία και σοβαρές δυσχέρειες στον εφοδιασμό ιδίως της Αγγλίας.

Δύο σπουδαιότατα γεγονότα άσκησαν μεγάλη επίδραση στην πορεία του πολέμου και στη διάρκεια του 1917 αλλά κυρίως στον επόμενο χρόνο: η πολιτειακή μεταβολή στη Ρωσία με την πρώτη επανάσταση του Μαρτίου και την παραίτηση του Τσάρου καθώς και η κήρυξη του πολέμου από τις Ηνωμένες Πολιτείες εναντίον της Γερμανίας.


12. Χαρακτηριστικά του πολέμου κατά το 1918

Το 1918 ήταν το έτος του τερματισμού του πολέμου με νίκη της Αντάντ και των Συμμάχων της. Ωστόσο, κατά τους πρώτους μήνες και ως τα μέσα Ιουλίου, η πορεία του πολέμου εξελισσόταν ευνοϊκά για τις Κεντρικές δυνάμεις, με σειρά νικών στα περισσότερα μέτωπα και με σπουδαίες επιτυχίες στο διπλωματικό πεδίο, όπως η υπογραφή της Συνθήκης του Μπρέστ-Λιτόφσκ με το μπολσεβίκο καθεστώς της Ρωσίας. Το γεγονός αυτό επέτρεψε στη γερμανική στρατιωτική ηγεσία να μεταφέρει το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών της, του Ανατολικού Μετώπου στο Δυτικό μέτωπο και να αρχίσει εκεί μεγάλες επιθέσεις, που έφεραν τα γερμανικά στρατεύματα, σε ορισμένες περιοχές, πέρα από τις θέσεις που είχαν φθάσει το 1914.

Από τα μέσα Ιουλίου, όμως, η κατάσταση ανατράπηκε. Τα συμμαχικά στρατεύματα νίκησαν τα γερμανικά στη δεύτερη μάχη του Μάρνη, και έκτοτε ως και το Νοέμβριο, ενισχυμένα με τις αφίξεις αμερικάνικων Μεραρχιών, τα απώθησαν πολύ πέρα από τις θέσεις εξόρμησής τους.

Παράλληλα, οι Σύμμαχοι επικρατούσαν και στα άλλα μέτωπα και ιδίως στο Μακεδονικό, όπου το Σεπτέμβριο, τα συμμαχικά στρατεύματα, με τη συμμετοχή του ελληνικού στρατού, πέτυχαν την κατάρρευση του εχθρικού μετώπου, με αποτέλεσμα την συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας. Η συνθηκολόγηση αυτή, η πρώτη ως τότε αποφασιστική επιτυχία των συμμάχων, είχε μεγάλη επίδραση στην εξέλιξη του πολέμου. Ήταν η αρχή του τέλους του. Επακολούθησαν στο τέλος Οκτωβρίου, και στις αρχές Νοεμβρίου, οι συνθηκολογήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της Αυστρίας και τέλος στις 11 Νοεμβρίου της Γερμανίας. Η 11η Νοεμβρίου αποτελεί την ημερομηνία τερματισμού του πολέμου.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του πολέμου, κατά το 1918, ήταν και η χρησιμοποίηση αεροπλάνων και αρμάτων μάχης, σε πολύ μεγαλύτερους αριθμούς από όσους ως τότε.


13. Η Στρατηγική κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Τα συμπεράσματα από την εφαρμογή της Στρατηγικής κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο :

α. Παρουσιάζεται ως ακατανίκητη η άμυνα, η οποία ήταν οργανωμένη με ισχυρά παρατηρητήρια, με εκτεταμένα πεδία βολής που καλύπτονταν από πολλές σειρές συρματοπλεγμάτων και προστατεύονταν από θέσεις βολής μεγάλης αντοχής που εκτόξευαν φραγμούς πυρός “πυκνούς, συνεχείς και βαθείς” κατά την καθιερωμένη έκφραση. Έτσι λοιπόν, διαμορφώθηκε η γενική αντίληψη ότι μπορούσε να λυθεί ικανοποιητικά το αμυντικό πρόβλημα μιας χώρας με την οργάνωση μιας ισχυρής αμυντικής τοποθεσίας επί των συνόρων της.

β. Αποδείχτηκε ανίσχυρη πλέον η μέχρι τότε μεραρχιακή οργάνωση που στηριζόταν αποκλειστικά και μόνο στο πεζικό. Το πρόβλημα της επιθετικής μάχης απέναντι στην οχυρωμένη άμυνα δεν μπόρεσε να λυθεί με συμπύκνωση Μεραρχιών στην κατεύθυνση της κύριας προσπάθειας για απόκτηση υπεροχής δυνάμεων. Έτσι λοιπόν όλο και περισσότερο το πυροβολικό έμπαινε στους επιθετικούς αγώνες.

γ. Η επίθεση κατέληξε να είναι υπόθεση όχι ωθήσεως 
ανθρώπινης κινούμενης μάζας, αλλά εξαρθρώσεως με πυρά και καταστροφής των αμυντικών έργων . Υπόθεση δηλαδή υπεροχής υλικού. Το υλικό όμως απαιτεί μέσα μεταφοράς, δρόμους, συντήρηση, πυρομαχικά και όλες αυτές τις απαιτήσεις που δυσκόλευαν την μετακίνησή του. Η συνέχιση της μάχης στο εσωτερικό της τοποθεσίας, και η εκμετάλλευση της επιτυχίας δυσκολεύονταν από την βραδύτητα μετατοπίσεως του υλικού. Η ένταση ελαττωνόταν, και ο ρυθμός της μάχης έπεφτε. Η ανάγκη να απαλλαγούν οι επιχειρήσεις από την τροχοπέδη του βραδυκίνητου υλικού οδήγησε να εισαχθούν το άρμα μάχης, η μαχητική Αεροπορία και τα πολεμικά αέρια. Έτσι οι αντίπαλοι ανακάλυπταν τα μέσα εξόδου από την στασιμότητα του πολέμου των χαρακωμάτων. 


14. Η τακτική κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Στο τακτικό επίπεδο, το πεζικό οργανώνεται και εξοπλίζεται πλήρως η ομάδα μάχης με αυτόματα και βαριά όπλα ευθυτενούς και καμπύλης τροχιάς. Το πυροβολικό δρα σε μεγάλες ομάδες από διάφορα διαμετρήματα, για να καλύπτει βαθιά ζώνη με όλες τις αποστολές. Το Μηχανικό πήρε μεγάλη ανάπτυξη για να ανταποκριθεί στο πλήθος και τη μεγάλη ποικιλία των αμυντικών κατασκευών. Το ιππικό μεταβλήθηκε σε έφιππο πεζικό και η εμφάνιση του άρματος άνοιγε νέες προοπτικές. 

Οι διαβιβάσεις αναπτύχθηκαν για να καλύψουν τις μεγάλες αποστάσεις και να εξυπηρετούν τις ανάγκες του μετώπου και του συστήματος μετόπισθεν, αναδεικνύοντας το σημαντικό μέχρι και σήμερα ρόλο της ταχύτητας της πληροφορίας. 
Περισσότερο από τις μεταβολές στα όπλα και στην τακτική χρήση τους, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε αναστάτωση και νέα οργάνωση στο σύστημα της λειτουργίας των υπηρεσιών υποστηρίξεως μάχης στη ζώνη μετόπισθεν.

Ο συντονισμός της Τακτικής δράσεως και για περιορισμένους αντικειμενικούς σκοπούς ξέφυγε από την Μεραρχία και από το Σώμα Στρατού. Η Μεραρχία περιορίσθηκε στο συντονισμό των Μονάδων Πεζικού, των πυροβόλων χαρακωμάτων και των φλογοβόλων. Το πυροβολικό μαχόταν συνενωμένο σε Ενιαίο Σύστημα υπό τη Στρατιά. Μόνο τα ελαφρά διαμετρήματα τα προοριζόμενα για τους φραγμούς προ του πεζικού υπαγόταν στις μεραρχίες και μόνο για το σύνδεσμο τους με τις κινήσεις του πεζικού. Ο ρυθμός και η ένταση των βολών, οι στόχοι, η διάρκεια της βολής κλπ., κανονιζόταν με το σχέδιο συνόλου της Στρατιάς.

Προς το τέλος του πολέμου, όταν πια φάνηκε η ανάγκη της κίνησης και του ελιγμού, οι μεραρχίες έπρεπε ν’ αναλάβουν την παλιά τους αυτονομία, αλλά οι συνήθειες του πολέμου των χαρακωμάτων είχαν συσκοτίσει τα πνεύματα. Ο πόλεμος τελείωσε με άλυτο το πρόβλημα ως προς το ποια έπρεπε να είναι η μέλλουσα Μεραρχία.


15. Άμεση συνέπεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου

Άμεση συνέπεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου ήταν η στρατιωτική συντριβή των Κεντρικών Αυτοκρατοριών. Η Γερμανική, η Αυστροουγγρική, η Ρωσική και η Οθωμανική αυτοκρατορία έπαψαν να υπάρχουν, νέα έθνη προέκυψαν, τα σύνορα άλλαξαν ριζικά και ο εθνικισμός αυξήθηκε κατακόρυφα.

Νικητές και ηττημένοι είχαν να αντιμετωπίσουν μια τεράστια πρόκληση ανάκαμψης έπειτα από τέσσερα χρόνια οικονομικών απωλειών, οικονομικής στέρησης και υλικής καταστροφής.


16. Η Κληρονομιά του πολέμου

Ο θάνατος εκατομμυρίων ατόμων άφησε ένα χάσμα στην κοινωνική και οικονομική ζωή του μεταπολεμικού κόσμου. Άνθρωποι με ειδικές ανάγκες, ψυχικά άρρωστοι, χήρες, ορφανά έπρεπε να αντιμετωπίσουν την αυστηρή και σκληρή κοινωνία και τη δεδομένη οικονομική δυσκολία και συναισθηματική απώλεια.

Ο πόλεμος επηρέασε βαθιά και αναστάτωσε την πολιτιστική παράδοση του δυτικού κόσμου. Η αισιοδοξία για την ανθρώπινη φύση και για το λαμπρό μέλλον του πολιτισμού δυσφημήθηκε δεδομένου ότι οι υποτιθέμενες περισσότερο πολιτισμένες χώρες στη γη, προσπάθησαν να εξοντώσουν η μια την άλλη χωρίς έλεος.

Οι οικονομικές συνέπειες του πολέμου έγιναν αισθητές σε όλο τον κόσμο. Όλες οι χώρες που συμμετείχαν στον πόλεμο έπρεπε να δανειστούν μεγάλα ποσά για να πληρώσουν για τις δαπάνες πολέμου, είτε από τους πολίτες τους είτε από ξένους δανειστές. Τέτοια ελλείμματα στη χρηματοδότηση επέφεραν αυξημένο πληθωρισμό, εκμηδένιση των εισοδημάτων και συσσωρευμένη οικονομική εξαθλίωση στο μεγαλύτερο μέρος της δυτικής κοινωνίας.

Ο πόλεμος είχε μια βαθιά επίδραση στις σχέσεις μεταξύ των ανδρών και των γυναικών στα κράτη που πολέμησαν. Καθώς οι άνδρες ασχολήθηκαν με την πολεμική πράξη στο πεδίο της μάχης, οι γυναίκες ασχολήθηκαν σε πολλά παραδοσιακά ανδρικά επαγγέλματα όπως η βιομηχανία. Άρχισαν έτσι να επιτυγχάνουν ένα βαθμό ανεξαρτησίας και αυτάρκειας τον οποίο δεν είχαν πριν από τον πόλεμο.

Πολύ μεγάλες ήταν και οι μεταβολές, που επέφερε ο πόλεμος στον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης όπως διαμορφώθηκε ειδικότερα με τις Συνθήκες Ειρήνης του Αγίου Στεφάνου της 10ης Σεπτεμβρίου 1919 με την Αυστρία, του Νειγύ της 27ης Νοεμβρίου 1919 με την Βουλγαρία, των Σεβρών της 10ης Αυγούστου 1920 με την Οθωμανική αυτοκρατορία, η οποία τροποποιήθηκε αργότερα, ύστερα από το τέλος του Ελληνοτουρκικού πολέμου με την Συνθήκη της Λοζάννης της 24ης Ιουλίου 1923.

Με τις Συνθήκες αυτές έχασαν εδάφη οι τρεις Αυτοκρατορίες που υπήρχαν στην Ευρώπη το 1914, δηλαδή η Γερμανική, η Αυστροουγγρική, καθώς και η Βουλγαρική. 

Νέα ανεξάρτητα κράτη διαμορφώθηκαν τότε στην Ευρώπη όπως, η Πολωνία, η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Τσεχοσλοβακία, η Γιουγκοσλαβία, η Αυστρία και η Ουγγαρία. Μεγάλες εδαφικές απώλειες είχε και η Οθωμανική Αυτοκρατορία που έπαψε να υπάρχει με την μορφή αυτή και συνέχισε ως νέο κράτος με το όνομα Τουρκία.

Ο πόλεμος αυτός αποτέλεσε και ως ένα βαθμό τη συνέπεια που οδήγησε στην Ρωσική Επανάσταση του 1917 με επακόλουθο την δημιουργία του νέου πολιτικού και κοινωνικού καθεστώτος της.

Ο μεγάλος αυτός πόλεμος είχε ως συνέπεια τον περιορισμό της ως τότε γνωστής αποικιοκρατίας και την δημιουργία ανακατατάξεων ως προς την ισχύ και τον ανταγωνισμό των Μεγάλων Δυνάμεων ανά τον κόσμο. 

Οι Μεγάλες Ευρωπαϊκές χώρες που είχαν δεσπόζουσα θέση στην Παγκόσμια Οικονομία και στο διεθνές εμπόριο, έχασαν εξαιτίας των πολεμικών ζημιών τους και της μείωσης της οικονομικής δραστηριότητας, σημαντικό μέρος της οικονομικής και πολιτικής επιρροής τους. Αντίθετα ήταν πολύ σημαντική η ανάπτυξη της οικονομίας και η επιρροή πλέον ως Μεγάλων Δυνάμεων της Ιαπωνίας και των ΗΠΑ.



* Μιχάλης Πολυχρονάκης

Συνταγματάρχης, απόφοιτος της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, της Σχολής Διοικήσεως και Επιτελών και της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου. 
Μεταπτυχιακό στο εθνικό και καποδιστριακό πανεπιστήμιο Αθηνών στην «αποτελεσματική διαχείριση εξυπηρέτησης πελατών» (customer relationship management), καθώς κ πτυχιούχος του τμήματος Προγραμματιστών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών.