Η έννοια της παγκοσμιοποίησης

Γράφει ο Μιχάλης Πολυχρονάκης* (2005)

         Παγκοσμιοποίηση είναι η διαδικασία εκείνη μέσω της οποίας όλο και περισσότερο οι λαοί του κόσμου δένονται ο ένας κοντά στον άλλο σε μια και μοναδική κοινωνία.

         Ως «παγκοσμιοποίηση» λοιπόν, ορίζεται εκείνη η κοινωνική διαδικασία που οδηγεί τους λαούς της γης με γρήγορους ρυθμούς σε μια ολοκληρωτική ομογενοποίηση.

Πιο συχνά όμως, η έννοια της «παγκοσμιοποίησης» χρησιμοποιείται με ιδεολογική σκοπιμότητα, προβάλλοντας το ‘’αναπόφευκτο’’ και την ‘’παντοδυναμία’’ της αγοράς χωρίς σύνορα. Πρόκειται για σύνολο φαινομένων που έχουν σαν σημείο αναφοράς τους τον κόσμο και όχι την τοπική ή εθνική κοινωνία.

        Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι ένα αμιγώς οικονομικό φαινόμενο και κατά συνέπεια δεν περιορίζεται στις αγορές. Φαινόμενα παγκοσμιοποίησης μπορούν να καταγραφούν σε όλες τις πλευρές της κοινωνικής ζωής, όπως στη σφαίρα δράσης του πολιτισμού καθώς και στη πολιτική.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

        Γενικά η παγκοσμιοποίηση δεν είναι νέο φαινόμενο.

 Από τα προϊστορικά ακόμα χρόνια οι μεγάλες αυτοκρατορίες της Μεσοποταμίας, της Κίνας, της Αιγύπτου και οι πολιτισμοί του Αιγαίου έρχονταν σε άμεση επαφή. Αντάλλασσαν εμπορεύματα, ιδέες, επινοήσεις πολιτισμικές, λέξεις, αρρώστιες και ιδεολογίες ακόμα. Πολύ συχνά βέβαια, αυτή η επαφή έπαιρνε τη μορφή του ανταγωνισμού και της καταστροφικής σύγκρουσης. Τότε ο ένας πολιτισμός, με τη μορφή της τεχνολογίας, του πλούτου, της θρησκείας ή της γλώσσας, επιβαλλόταν πάνω στον άλλο και αυτή η επιβολή σήμαινε και αφανισμό του κατακτημένου. Σε μια τέτοια κατάκτηση, αποδίδεται πολλές φορές και ο αφανισμός μεγάλων πολιτισμών. Ο όρος επομένως είναι παλιός, γιατί πάντα οι πολιτισμοί και οι λαοί που τους δημιουργούσαν έρχονταν κοντά ο ένας στον άλλο για φτιάξουν όλοι μαζί την Οικουμένη, ένα ανθρώπινο σύμπαν με άλλα λόγια, όπου οι διαφορές θα έδιναν το νόημα της ζωής.

        Ιστορικά πολύ πρόσφατα, από τα μέσα του 19^ου αιώνα μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920, ο κόσμος βίωσε μια περίοδο τάσης για παγκοσμιοποίηση παρόμοια με τη σημερινή. Αν συγκρίναμε τον όγκο του διασυνοριακού εμπορίου και της ροής κεφαλαίων με τα ακαθάριστα εθνικά προϊόντα, καθώς και τη διακίνηση εργασίας από χώρα σε χώρα με τους πληθυσμούς, θα διαπιστώναμε πως η περίοδος αυτή που προηγήθηκε του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, είχε αρκετές ομοιότητες μ' αυτή που βιώνουμε σήμερα. 
Η Μεγάλη Βρετανία, η κυρίαρχη παγκόσμια δύναμη εκείνης της εποχής, ήταν ένας τεράστιος επενδυτής σε αναδυόμενες αγορές, ενώ οι μεγαλοεπενδυτές στην Ευρώπη και την Αμερική πλήττονταν συχνά από οικονομικές κρίσεις. Δεν υπήρχαν συναλλαγματικοί έλεγχοι και οι  τραπεζικές και οικονομικές κρίσεις στη Νέα Υόρκη άρχισαν να μεταδίδονται ταχύτατα στο Λονδίνο ή στο Παρίσι. Την εποχή εκείνη οι άνθρωποι μετανάστευαν όπως και τώρα και, με εξαίρεση τις εμπόλεμες περιόδους πριν από το 1914, δεν απαιτούνταν διαβατήρια για τη μετακίνηση. 
Αν συνυπολογίσει κανείς όλους αυτούς τους παράγοντες μαζί με την εφεύρεση του ατμόπλοιου, του τηλέγραφου, του σιδηροδρόμου και τελικά του τηλεφώνου, γίνεται σαφές ότι αυτή η περίοδος της παγκοσμιοποίησης πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο συρρίκνωσε το μέγεθος του κόσμου από «μεγάλο» σε «μέτριο».

Αυτή η εποχή διαλύθηκε από τα διαδοχικά σφυροκοπήματα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, της Ρωσικής Επανάστασης και της Μεγάλης Ύφεσης που διέσπασαν τον κόσμο τόσο εθνικά όσο και ιδεολογικά. Ο επίσημα διαιρεμένος κόσμος που προέκυψε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αποκρυσταλλώθηκε λόγω του Ψυχρού Πολέμου. 

Ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν επίσης ένα διεθνές σύστημα. Διήρκεσε από το 1945 ως το 1989, όταν, με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, αντικαταστάθηκε από ένα άλλο σύστημα: Την εποχή της νέας τάσης για παγκοσμιοποίηση που ζούμε τώρα. Πείτε την «Παγκοσμιοποίηση - Δεύτερος Γύρος».

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ

Ως χαρακτηριστικά της «παγκοσμιοποίησης», θεωρούνται:

·    Η ταυτόχρονη επικοινωνία σε ολόκληρο τον πλανήτη.

·    Η πληθώρα υπερσυνοριακών οργανώσεων με διακρατικό χαρακτήρα (Ε.Ε., ΝΑΤΟ, ΟΟΣΑ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΔΝΤ, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου κλπ.)

·    Η ταυτόχρονη διαχείριση χρήματος και κεφαλαίων οπουδήποτε στον κόσμο.

·    Ο όλο και περισσότερο παγκόσμιος χαρακτήρας του μάρκετινγκ προϊόντων και υπηρεσιών.

·    Η παγκόσμια διάσταση των οικολογικών επιπτώσεων στο περιβάλλον

·   Η δημιουργία συνείδησης παγκοσμιότητας που επεκτείνεται συνεχώς σε τομείς της

οικονομίας, της πληροφορίας, των ηλεκτρονικών μέσων μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας, της παιδείας κ.ά.

Οι συνέπειες της παγκοσμιοποίησης είναι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές:

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

     Κυρίαρχα στοιχεία από οικονομική άποψη της παγκοσμιοποίησης όπως τη βιώνουμε σήμερα, είναι:

·     Η Παγκοσμιοποίηση των Αγορών.

        Η πλέον  διαδομένη  αντίληψη  για  την  παγκοσμιοποίηση,  είναι  αυτή  η  οποία  την  ταυτίζει  με  την  ύπαρξη  μιας  παγκόσμιας αγοράς. 
Πράγματι οι αγορές τείνουν να παγκοσμιοποιηθούν. Αυτό όμως, αφορά την τάση, τη διαδικασία εν τω γίγνεσθαι και με κανέναν τρόπο δεν υπονοεί ότι βρισκόμαστε σε κάποια ολοκληρωμένη, ή ακόμα και τελική, κατάσταση. Η οικονομία δεν είναι μόνο το εμπόριο των αγαθών. Εάν χαρακτηρίζει κάτι την τάση παγκοσμιοποίησης δεν είναι κυρίως η ενίσχυση του υπερεθνικού εμπορίου, αλλά, ότι ενισχύεται άμεσα το εμπόριο υπηρεσιών, ότι πολλαπλασιάζονται οι υπερεθνικές κινήσεις στα χρηματιστήρια και  το χρηματιστικό κεφάλαιο.

·        Οι πολιτικές μείωσης των εθνικών προστατευτικών εμποδίων στις επενδύσεις και το εμπόριο.

     Αφενός μεν παρατηρείται άνοιγμα των αγορών με την σταδιακή κατάργηση των προστατευτικών μέτρων και κυρίως του δασμού  ως προς τις εισαγωγές αλλά και τη δημιουργία ευνοϊκών προϋποθέσεων για την ανάπτυξη αλλοδαπών επιχειρήσεων (φορολογικές ελαφρύνσεις, οικονομικές διευκολύνσεις), αφετέρου  υποβοηθούνται οι εξαγωγές με την πριμοδότηση των επιχειρήσεων και την επιδότηση των προϊόντων, καθώς και με την παροχή φορολογικών ελαφρύνσεων.

·        Οι τεχνολογικές αλλαγές και η διακίνηση γνώσης γενικότερα.

      Ο νέος τρόπος παραγωγής στηρίζεται σε ευέλικτες μορφές εργασιακών σχέσεων, στην τάση μετακίνησης του τόπου εργασίας από το εργοστάσιο στο σπίτι ή σε άλλους χώρους ατομικής απομόνωσης του ατόμου από τους υπόλοιπους εργαζόμενους.  Αυτός ο νέος τεχνολογικός τρόπος παραγωγής γίνεται δυνατός και στηρίζεται στις νέες τεχνολογίες και στο ιδιοκτησιακό καθεστώς που τις χαρακτηρίζει. Ταυτόχρονα, δυναμώνει τη θέση των υψηλά ειδικευμένων εργατών, ενώ γενικότερα αναβαθμίζει το ρόλο της πνευματικής εργασίας έναντι της χειρονακτικής. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η επίδραση των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας και πληροφορικής. Η κοινωνία που βασίζεται στη γνώση δεν έχει πλέον σύνορα.

·        Η αυξανόμενη δραστηριότητα συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων σε διαφορετικά κράτη.

Δικτυώσεις και συμμαχίες αλλάζουν πλέον τα κλασσικά σύνορα των επιχειρήσεων και διαμορφώνουν ένα ενδογενές ρεύμα που οδηγεί σε παραπέρα ενίσχυση της παγκοσμιοποίησης. Το εξαγωγικό εμπόριο αποτελεί μέρος πλέον της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων. Αναπτύσσονται οι επενδύσεις στο εξωτερικό, η υπεργολαβία, η δημιουργία κοινών επιχειρήσεων, η συνεργασία σε διάφορα επίπεδα.

·        Η ασύλληπτων διαστάσεων ανάπτυξη των πολυεθνικών επιχειρήσεων κατά την τελευταία τριακονταετία.

  Η ανάπτυξη των πολυεθνικών επιχειρήσεων συνεπάγεται θετικές και αρνητικές συνέπειες. Στις μεν πρώτες αναφέρονται η εισαγωγή κεφαλαίων κυρίως σε χώρες του τρίτου κόσμου και η διάχυση της σύγχρονης τεχνολογίας και management, με αποτέλεσμα την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη. Στον αντίποδα των θετικών συνεπειών βρίσκονται οι αρνητικές, με κυριότερη τη χρησιμοποίηση της οικονομικής δύναμης των επιχειρήσεων στον έλεγχο της οικονομίας αλλά και της πολιτικής των κρατών που φιλοξενούνται.

   ·    Η συγκεκριμένη ιδεολογικοπολιτική χροιά που η παγκόσμια οικονομία προσέλαβε μετά την κατάρρευση των καθεστώτων του ''υπαρκτού'' σοσιαλισμού.

Χροιά που συνδέεται στενά με την ταυτόχρονη διάδοση των νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων στα της οργάνωσης και διαχείρισης της παγκόσμιας οικονομίας. Η κατάρρευση αυτή οδήγησε πλέον τις ΗΠΑ σε μοναδική υπερδύναμη στον κόσμο, όχι μόνο από οικονομική αλλά και στρατιωτική άποψη.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης επιφέρει ριζικές αλλαγές στη ζωή των ανθρώπων, τόσο θετικές όσο και αρνητικές. Στις πρώτες δεσπόζουν:

·        Η  ανταλλαγή πολιτισμού ή αλλιώς το πολιπολιτισμικό κράτος.

      Είναι γνωστό, ότι ο πολιτισμός αποτελεί κεντρικό σημείο αναφοράς για την παγκοσμιοποίηση, για τον προσδιορισμό της ταύτισης και της διαφορετικότητας. Η διάδοση συγκεκριμένου τύπου μουσικής, χορευτικών κινήσεων, είδους ντυσίματος και φαγητού και οι αντιστάσεις που υπάρχουν σ' αυτή τη διάδοση αποτελούν την καθημερινή επιβεβαίωση.

·        Η αλματώδης πρόοδος και εξέλιξη της τεχνολογίας και των επιστημών.

      Η διευκόλυνση της επικοινωνίας των ανθρώπων σε όλα τα μέρη της γης με εκμηδενισμό των αποστάσεων και γενικότερα του χωροχρόνου.  Οι νέες τεχνολογίες δημιουργούν καινούργιες σχέσεις στο χωροχρόνο για τον απλούστατο λόγο ότι δημιουργούν δυνατότητες και προϋποθέσεις συγκρότησης νέων τύπων μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας. Όχι μόνο το Ίντερνετ και οι υπερλεωφόροι της πληροφορικής, αλλά και τα παραδοσιακά μέσα μεταφοράς έχουν εκσυγχρονιστεί σε μεγάλο βαθμό. Η αξιοποίησή τους γίνεται όλο και πιο μαζική, οι αποστάσεις για τους ανθρώπους, είτε αφορά επιχειρηματικές μετακινήσεις είτε για λόγους αναψυχής ή τέλος, μετανάστευσης, έχουν μικρύνει και κινούνται πλέον σε ρυθμούς ωρών και όχι ημερών. Το καινούριο στοιχείο είναι ότι αυτή η σύντμηση του χρόνου μετακίνησης ανάμεσα σε διαφορετικούς γεωγραφικούς εθνικούς χώρους ισχύει και για κοινωνικά στρώματα περιορισμένων εισοδηματικών δυνατοτήτων.

       Από την άλλη, τα μπλοκαρίσματα εντός των μεγάλων πόλεων  δυσκολεύουν τις μετακινήσεις σε περιορισμένους εδαφικούς χώρους, εκεί όπου άλλοτε οι μετακινήσεις με παραδοσιακά μέσα ήταν πολύ πιο σύντομες. Πρόκειται, λοιπόν, για μια αντίφαση στις διαστάσεις του χωροχρόνου, όπου βέβαια οι τάσεις εκμηδένισης της σημασίας του είναι ισχυρότερες από εκείνες επέκτασής του. Θα πρέπει όμως να σημειώσουμε εδώ ότι όταν μιλάμε για αλλαγές στο χώρο και χρόνο σε σχέση με τις μετακινήσεις δεν εννοούμε μόνο τις μεταφορές των ίδιων των ατόμων, αλλά και «των βουνών που πάνε στον Μωάμεθ». Με άλλα λόγια, η σύγχρονη τεχνολογία των τηλεπικοινωνιών που δίνει τη δυνατότητα συσκέψεων μέσω οθόνης, ή η τηλεόραση που μεταφέρει την εικόνα  για τα γεγονότα και τον τρόπο ζωής άλλων κοινωνιών, φέρνει ουσιαστικά κοντά την παγκόσμια κοινωνία σε στιγμιαίο χρόνο. Η αναβάθμιση της πνευματικής εργασίας συνοδεύεται από τη διαδικτύωση όλου του πλανήτη με τρόπο που να συγκροτείται μέσω του Ίντερνετ μια «ασώματη κοινωνία», μια κοινωνία η οποία δημιουργείται χωρίς άμεση χειροπιαστή προσωπική επαφή. Η διαμόρφωση αυτής της νέας σχέσης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της παγκοσμιοποίησης. 

                

·        Η καταπολέμηση πολλών ασθενειών παγκοσμίως, με την ανάπτυξη της ιατρικής και των συναφών επιστημών.

·       Ο περιορισμός του αναλφαβητισμού, που επιτυγχάνεται με την αύξηση των διαθεσίμων μέσων μάθησης.

·        Η αναγνώριση της θέσεως, της σημασίας και του ρόλου των γυναικών και της νεολαίας, ως στυλοβάτες του θεάτρου της παγκόσμιας σκηνής.

·   Η επέκταση των οριζόντων σκέψης που κατοχυρώνουν θεωρητικά τουλάχιστον την ελευθερία και τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα.

·        Η προώθηση και ενίσχυση των δημοκρατικών αρχών και δομών, ακόμη και σε κράτη που στερούνταν από καταβολής τους.

·     Οι διάφορες  μορφές αλληλεγγύης των λαών που διευκολύνουν τη συμμετοχή όλο και περισσότερων ανθρώπων στο διαμορφούμενο κόσμο.

Παράλληλα όμως συναντάμε και τις αρνητικές συνέπειες :

·        Τα πρότυπα συνεχούς αναπτύξεως και καταναλώσεως αγαθών με την αλόγιστη και ανηλεή εκμετάλλευση των φυσικών πόρων οδηγούν σε οικολογικές καταστροφές σε ολόκληρο τον πλανήτη.

·        Το έγκλημα και η διαφθορά αναπτύσσονται με ανεξέλεγκτους τρόπους σε πλανητικό επίπεδο με πλήρη τεχνολογικό εκσυγχρονισμό.

·    Η επικίνδυνα αυξανόμενη  παγκοσμιοποιημένη διεθνής  τρομοκρατία με τις συνέπειες που προκαλεί σε αθώους ανθρώπους.


ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

      Οι κυριότερες πολιτικές συνέπειες, οι οποίες πρέπει να τονίσουμε ότι είναι αλληλένδετες με τις οικονομικές,  είναι:

·        Τροποποίηση «Αποεθνικοποίηση» του ρόλου του Εθνικού Κράτους.

        Όπως και αν το εξετάσει κανείς το θέμα του εθνικού κράτους σήμερα, δε μπορεί να αγνοήσει το γεγονός ότι υπάρχει μια σχετική «α-ποεθνικοποίηση». Με την έννοια ότι τα εθνικά σύνορα δεν ορίζουν πλέον, έναν κλειστό και «συνεχώς» ελεγχόμενο χώρο, αλλά μετακινούνται όλο και περισσότερο σε περιφερειακό επίπεδο. Ταξίδια, γάμοι, αλληλογραφία, διαδίκτυα, παραγωγή και διανομή αγαθών και υπηρεσιών υπερβαίνουν τον εθνικό ορίζοντα. Η κίνηση αυτή σφραγίζεται πριν απ' όλα από τις δραστηριότητες των ισχυρών και μεγάλων επιχειρήσεων.

        Οι πολυεθνικές δε μειώνουν μόνο το εύρος και την εμβέλεια των αποφάσεων του εθνικού κράτους, αλλά ταυτόχρονα μέσω των διεθνών μετακινήσεών τους, αφαιρούν από το εθνικό κράτος πόρους κυρίως από την  φορολογία, τους οποίους θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει για την ικανοποίηση σειράς λειτουργιών του, επί παραδείγματι στον άμεσο κοινωνικό τομέα και στην εκπαίδευση. Πολλές πλευρές της δράσης του εθνικού κράτους, όπως τις γνωρίσαμε μέχρι σήμερα, μειώνονται και περιορίζονται. Ιδιαίτερα οι λειτουργίες που επιβλήθηκαν στο αστικό κράτος και του έδωσαν τη μορφή του «κοινωνικού κράτους» ή του «κράτους πρόνοιας» βρίσκονται υπό ισχυρή αμφισβήτηση.

        Στην περίοδο που διανύουμε, το κράτος αναλαμβάνει τη διττή δραστηριότητα ενσωμάτωσης του «εθνικού του χώρου» στις διαδικασίες αποεθνικοποίησης και παγκοσμιοποίησης. Από τη μια, ενσωματώνει στον εσωτερικό χώρο διαδικασίες, κανονισμούς και ρυθμίσεις οι οποίες αποφασίστηκαν σε χώρο ευρύτερο του εθνικού, ενώ από την άλλη, προσπαθεί να μεγιστοποιήσει την επιρροή του εθνικού χώρου και των δικών του μηχανισμών σ 'αυτό το διεθνές γίγνεσθαι. Με άλλα λόγια, το άνοιγμα του εθνικού χώρου δεν συνεπάγεται κατάργηση του εθνικού κράτους, αλλά την τροποποίηση σε ένα βαθμό των λειτουργιών και της θέσης του. 

  

·        Ανισότητες στην κατανομή του εισοδήματος.

      Η ποσοτική ανάπτυξη μιας οικονομίας, σε καμιά περίπτωση δεν συνεπάγεται αυτόματα τη σμίκρυνση των εισοδηματικών ανισοτήτων ή την αύξηση της ευημερίας της κοινωνίας. Η ποσοτική μεγέθυνση του προϊόντος μιας χώρας, δε συνεπάγεται κατ'ανάγκη και καταπολέμηση της φτώχειας, αφού ακόμη και αν έχουμε μεγέθυνση, μπορεί η κατανομή να είναι τέτοια, που ουσιαστικά διαιωνίζει τη φτώχεια. Το ελεύθερο εμπόριο κάνει την πολιτεία πλουσιότερη. Η διανομή όμως του πλούτου και οι ανισότητες που δημιουργεί, είναι το μείζον ζήτημα που απασχολεί την πολιτική.

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Αντίθετα με τις προαναφερθείσες αντιλήψεις περί «παγκοσμιοποίησης», η παγκόσμια οικονομία δεν είναι ενιαία, ούτε βρίσκεται κάτω από μια «παγκόσμια παράταξη», δηλαδή κάτω από κοινή ηγεσία, η οποία κυβερνά τον πλανήτη. Συμπεριλαμβάνει το σύνολο των εθνικών κεφαλαίων, τα οποία βρίσκονται σε συνεχή ανταγωνισμό μεταξύ τους, δραστηριοποιούμενα όμως στο πλαίσιο του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Ταυτόχρονα, η παγκόσμια οικονομία είναι ανισομερώς αναπτυγμένη και πολώνεται σε μια ομάδα αναπτυγμένων και αναπτυσσομένων χωρών με διαρκώς αυξανόμενες οικονομικές διαπλοκές μεταξύ τους και σε μια ομάδα χωρών που ο ρόλος τους διαρκώς περιθωριοποιείται στις διεθνείς συναλλαγές, ο λεγόμενος Τρίτος Κόσμος .

Οι ανεπτυγμένες χώρες συγκροτούν τρεις οικονομικές περιοχές-πόλους με υψηλό βαθμό εμπορικής ολοκλήρωσης:

·        Τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης

·        Τις χώρες της Βόρειας Αμερικής και

·        Τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας

Αυτές οι περιοχές παρουσιάζουν αυξανόμενες ανταλλαγές στο εσωτερικό τους, οι οποίες όμως είναι σχετικά κλειστές ως προς τις υπόλοιπες χώρες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση για παράδειγμα, παράγει το 90% περίπου των αγαθών και υπηρεσιών που καταναλώνει. Επίσης, κατά μέσον όρο, το καθένα από τα Κράτη - Μέλη της Ε.Ε. πραγματοποιεί περίπου τα τρία τέταρτα των συναλλαγών του με τους εταίρους του στην Ένωση και τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες που συνδέονται με την Ένωση με συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, ολικές ή μερικές.  
Σήμερα, τα 3/5 των άμεσων ξένων επενδύσεων των χωρών της τριάδας καταλήγουν στις αναπτυγμένες χώρες και τα υπόλοιπα 2/5 στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Η παγκοσμιοποίηση των αγορών και η αλληλεξάρτηση των οικονομιών της τριάδας, καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις επιδιώξεις της μακροοικονομικής πολιτικής της ΕΕ. Με την καθιέρωση του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος,  αποτρέπονται οι ανταγωνιστικές υποτιμήσεις των νομισμάτων των χωρών της κοινότητας που αλλοιώνουν τους όρους ανταγωνισμού στο εσωτερικό της, ενώ ταυτόχρονα ενισχύεται η διαπραγματευτική θέση της ΕΕ απέναντι στις ΗΠΑ σε  ότι αφορά τη συναλλαγματική ισοτιμία μεταξύ δολαρίου και ΕΥΡΩ.

          Το ερώτημα που πρέπει όμως να απαντηθεί είναι το εξής: Μπορεί η ΕΕ να βελτιώσει τη θέση της στην παγκόσμια οικονομική σκηνή λαμβάνοντας υπόψη τις προοπτικές για τις οικονομίες των άλλων πόλων της τριάδας; 
Οι προβλέψεις αναφέρουν ότι η ΕΕ θα έχει μεγαλύτερο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ σε σχέση με τις ΗΠΑ αλλά μικρότερο από εκείνο της Ιαπωνίας. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών θα παραμείνει για την ΕΕ ελαφρά θετικό, αρνητικό για τις ΗΠΑ και πλεονασματικό για την Ιαπωνία. Τέλος τα μακροπρόθεσμα επιτόκια θα διαμορφωθούν σε υψηλότερα επίπεδα στη ΕΕ από ότι στις ΗΠΑ και Ιαπωνία. 
Το αδύνατο σημείο της ΕΕ είναι το ποσοστό ανεργίας, που προβλέπεται να υπερβεί κατά τρεις ή τέσσερις ποσοστιαίες μονάδες το αντίστοιχο των άλλων της τριάδας.

          Η ΕΕ δεν μπορεί να διαφοροποιηθεί σημαντικά από τη γενικότερη οικονομική πολιτική της τριάδας. Η διατήρηση και βελτίωση της ανταγωνιστικής της θέσης στα πλαίσια ενός παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, θα πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό στόχο της μακροοικονομικής πολιτικής της, μαζί με την ενίσχυση της θέσης των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων στον ερευνητικό, τεχνολογικό, εμπορικό και βιομηχανικό τομέα.

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ - ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑ

          Μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου και την κατάρρευση του διπολικού συστήματος, η κύρια απειλή διεξαγωγής παγκοσμίου πολέμου έχει υποχωρήσει σημαντικά, αλλά το παγκόσμιο σύστημα ασφαλείας βρίσκεται σε μια εμφανή ρευστότητα. 
Κύριες απειλές υπονόμευσης της διεθνούς ασφάλειας είναι οι περιφερειακές συγκρούσεις, τα καταρρέοντα και ασταθή κράτη και ένα πλήθος ασύμμετρων απειλών που δημιουργούνται από τη διεθνή τρομοκρατία , τη διασπορά πυρηνικών όπλων και όπλων μαζικής καταστροφής, το διεθνές οργανωμένο έγκλημα, τη διακίνηση ναρκωτικών και το παράνομο εμπόριο όπλων. Κυριότερες αιτίες των περιφερειακών συγκρούσεων είναι η πολιτική, η οικονομική και η κοινωνική αστάθεια, οι αμφισβητήσεις συνόρων, οι μειονοτικές και εθνικές εντάσεις και ο θρησκευτικός φανατισμός.

          Οι προαναφερθείσες καταστάσεις ασφάλειας κατέστησαν αυξημένη την ανάγκη επέμβασης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) στις παρουσιαζόμενες κρίσεις. Η ανάγκη για εφαρμογή ενός μεγάλου αριθμού αποφάσεων του Οργανισμού, όπως εμπάργκο όπλων, οικονομικό εμπάργκο, ζώνες απαγόρευσης πτήσεων, ασφαλείς περιοχές, ασφάλεια κυανοκράνων, τον οδήγησε στην αναζήτηση συνδρομής περιφερειακών οργανισμών ασφαλείας και κρατών-μελών του Οργανισμού που διαθέτουν ανάλογες δυνατότητες. 
Μ’αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκε ένα νέο δίκτυο σχέσεων μεταξύ ΟΗΕ, Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), Οργανισμού Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) και Δυτικο-Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ). Η αγωνιώδης προσπάθεια όλων των διεθνών οργανισμών ασφαλείας να ανταποκριθούν με επιτυχία στη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας καλλιέργησε  νέες μορφές συνεργασίας ανάμεσα στους διεθνείς αυτούς οργανισμούς.

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

          Οικονομία και Ελληνικές Επιχειρήσεις

Καθώς η παγκοσμιοποίηση προχωρεί, βρισκόμαστε μπροστά σε κρίσιμα διλήμματα και προβληματισμούς. Τι θα γίνει με τις ελληνικές επιχειρήσεις; Θα καταφέρουν να προσαρμοσθούν και να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες που ανοίγονται; Στις αχανείς αγορές που αρχίζουν να διαμορφώνονται, το παιχνίδι θα κριθεί στη δυναμική και το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των επιχειρηματικών μας μονάδων και σχημάτων.  

 Ιδιαίτερα έντονες θα είναι οι πιέσεις σε επιχειρήσεις μικρού μεγέθους, όπως είναι η συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών. Όλο και μεγαλύτερα τμήματα των αγορών θα καταλαμβάνονται από παγκοσμιοποιημένες επιχειρήσεις. Σε λίγα χρόνια, λίγες θα μπορούν να παραμείνουν απρόσβλητες από το διεθνή ανταγωνισμό. 

  Ενδιαφέροντα είναι τα αποτελέσματα μίας σχετικής μελέτης του ΟΟΣΑ για τις επιπτώσεις τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Στη μελέτη αυτή εκτιμάται ότι ένα μεγάλο ποσοστό βρίσκεται σε κίνδυνο και θα αντιμετωπίσει προβλήματα προσαρμογής. Ενδεικτικά προβλέπεται ότι το 2005 το 40% περίπου των επιχειρήσεων είναι απίθανο να επιβιώσει στην παρούσα τους μορφή, χωρίς σημαντικές αλλαγές στο κόστος, στην ποιότητα των προϊόντων και τις διοικητικές πρακτικές. Μόνο το 1/3 εκτιμάται ότι είναι ικανές να γίνουν διεθνώς ανταγωνιστικές και να αξιοποιήσουν την τάση της αυξανόμενης παγκοσμιοποίησης. Στο ίδιο περιβάλλον και με παρόμοια δραστηριότητα, άλλες επιχειρήσεις πετυχαίνουν και άλλες σβήνουν. Αυτό καταδεικνύει τη σπουδαιότητα ενδογενών παραγόντων όπως η φύση της στρατηγικής, τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα και οι ικανότητες της κάθε  επιχείρησης.

Στο πλαίσιο των εξελίξεων της διαδικασίας παγκοσμιοποίησης και για την επιτυχή προσαρμογή των ελληνικών επιχειρήσεων θα μπορούσαν να υποστηριχθούν οι εξής στρατηγικές κατευθύνσεις για το μέλλον:

·           Συγκέντρωση σε ειδικές αγορές. Επιλογή κάποιου ειδικού τμήματος αγοράς στενά ορισμένου, και επέκταση σε διεθνή κλίμακα.

·       Στενότερη επαφή και δεσμοί με τους πελάτες στις διεθνείς αγορές.

·     Αποφυγή μαζικών τυποποιημένων προϊόντων.

·            Εστίαση σε παράγοντες πέραν από την ποιότητα και το κόστος, όπως ολοκλήρωση υπηρεσιών, ευελιξία, σχεδίαση, εξατομίκευση, καινοτομία.

·           Αξιοποίηση των παραδοσιακών χαρακτηριστικών της χώρας και της επιχείρησης για δημιουργία διαφοροποιημένων προϊόντων σε τομείς όπως τα αγροτικά προϊόντα και οι υπηρεσίες τουρισμού. 

· Σφαιρικός προσανατολισμός προς παγκοσμιοποίηση. Ανάπτυξη της διεθνούς δραστηριότητας με στρατηγικές που θα περιλαμβάνουν επέκταση σε προηγμένες αγορές ώστε να αποκτηθεί εμπειρία.

·   Συνεργασίες – Δικτύωση.  Επιδίωξη συνεργασιών και αξιοποίηση δικτυώσεων με άλλους προηγμένους εταίρους.

·         Στρατηγικές συμμαχίες με αυστηρή επιλογή εταίρων που έχουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα συμβατό με τη βασική στρατηγική της επιχείρησης.

·        Μεταστρατηγική σε γεωπολιτικό επίπεδο. Γεωγραφικοί και ιστορικοί προσδιορισμοί οδηγούν στην αξιοποίηση της αγοράς των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, η οποία θα πρέπει να γίνει μεθοδικά.

·        Ανάπτυξη επιχειρηματικότητας και αξιοποίηση ευκαιριών πέραν των υπαρχόντων προϊόντων και επιχειρηματικών μονάδων.

·        Υποδομές στο χώρο των μεταφορών όπως η δημιουργία τακτικών ναυτιλιακών γραμμών, η αύξηση των έργων στα λιμάνια, στους οδικούς άξονες, στις σιδηροδρομικές γραμμές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα απαραίτητων υποδομών είναι η εξαπλή ΕΓΝΑΤΙΑ: οδική, σιδηροδρομική, ενεργειακή, τεχνολογική, πληροφορική, τηλεπικοινωνιακή.  Έμφαση πρέπει να δοθεί και στις άυλες  υποδομές.

          Ελλάδα και γεωργία

Οι οικονομικές διαστάσεις της παγκοσμιοποίησης της γεωργίας αφορούν σε μεγάλο βαθμό τη χώρα μας, που είναι κατεξοχήν γεωργική. Στο  πλαίσιο της οικονομίας της αγοράς, σημειώνεται μια τεράστια συγκέντρωση σε όλα τα στάδια (παραγωγή, διανομή, κατανάλωση). Μια συγκέντρωση που καταλήγει αναπόφευκτα στον έλεγχο της τροφικής αλυσίδας από μια οικονομική ελίτ. Έτσι μιλάμε για εκβιομηχάνιση της γεωργίας. Η εκβιομηχάνιση αυτή σημαίνει την αύξηση της παραγωγής, εφόσον έχει ως συνέπεια την αύξηση της παραγωγικότητας όσων απέμειναν στη γεωργία, αλλά και τη συνακόλουθη συμπίεση των τιμών των αγροτικών προϊόντων.

Ο μέσος αγρότης στην Ελλάδα σήμερα, παράγει τρεις φορές περισσότερα τρόφιμα από ό,τι πριν από 25 χρόνια. Σύμφωνα μάλιστα με τους απολογητές της οικονομίας της αγοράς, ήταν ακριβώς η αγροτική εκβιομηχάνιση που έκανε δυνατό τον επισιτισμό τού συνεχώς διογκούμενου παγκόσμιου πληθυσμού.

  Η συγκέντρωση και η παγκοσμιοποίηση έχουν συνέπεια ότι οι πολυεθνικές και οι μεγαλοαγρότες από τη μια μεριά και τα σουπερμάρκετ από την άλλη, εκτοπίζουν τους μικρούς αγρότες, μέσω της συμπίεσης των τιμών που επιβάλλει ο παγκόσμιος ανταγωνισμός. Συγχρόνως, η εξάρτηση του αγρότη από τις πολυεθνικές για την προμήθεια των φυτοφαρμάκων, μηχανημάτων κ.λπ. δημιουργεί άλλο έναν παράγοντα εκτόπισης των μικρο-αγροτών. Για να επιβιώσει ο αγρότης πρέπει να ελαχιστοποιήσει τα έξοδα παραγωγής. Στον αγώνα αυτό, που είναι ιδιαίτερα έντονος όσο πιο απορυθμισμένες είναι οι αγορές, οι κτηνοτρόφοι για παράδειγμα, είναι αναγκασμένοι να καταφεύγουν σε μεθόδους όσον αφορά τον τρόπο διαβίωσης και διατροφής των ζώων, που καταλήγουν σε ασθένειες, οι οποίες με την παγκοσμιοποίηση μεταδίδονται αστραπιαία.

          Ελλάδα και διεθνής ασφάλεια

Η Ελλάδα συμμετέχει σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς ασφάλειας και συνεργασίας ενισχύοντας συνεχώς το ρόλο της ως παράγοντα σταθερότητας και ειρήνης στην ευαίσθητη περιοχή της Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης, τόσο σε πολιτικό όσο και στρατιωτικό επίπεδο, με αποστολή στρατευμάτων για επιχειρήσεις υποστήριξης ειρήνης.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Επειδή η παγκοσμιοποίηση, σαν δύναμη που ομογενοποιεί πολιτισμικά και καταστρέφει επέρχεται ταχύτατα, υπάρχει κίνδυνος να εξαφανίσει μέσα σε λίγες δεκαετίες τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και τις εθνικές ταυτότητες που χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια ανθρώπινης και βιολογικής εξέλιξης για να διαμορφωθούν.

Υπάρχει μόνο μία ελπίδα για να σταματήσει ή να επιβραδυνθεί αυτή η διαδικασία. Όπως οι χώρες πρέπει να αναπτύξουν τους προστατευτικούς μηχανισμούς και το κατάλληλο λογισμικό αν θέλουν να ενταχθούν οικονομικά στο νέο σύστημα χωρίς να ποδοπατηθούν, το ίδιο πρέπει να γίνει και στο πολιτισμικό πεδίο. Πρέπει να αναπτύξουν αρκετά ισχυρά πολιτισμικά φίλτρα, έτσι ώστε να μπορέσουν να λειτουργήσουν χωρίς να επηρεαστούν απ' αυτό μέχρι του σημείου να αλλοτριωθεί τελείως η ταυτότητα, η κουλτούρα και το περιβάλλον τους.

Αν οι χώρες, ιδιαίτερα οι αναπτυσσόμενες, δεν το καταφέρουν, θα φτωχύνουμε όλοι. Οι περιοχές θ' αρχίσουν να μοιάζουν όλες μεταξύ τους, έχοντας τα ίδια εμπορικά κέντρα, τις ίδιες ταινίες και μουσικές. Ο γύρος του κόσμου θα μοιάζει σαν να πηγαίνεις στο ζωολογικό κήπο και να βλέπεις το ίδιο ζώο, σε κάθε κλουβί.

Λόγω της δύναμης και της ταχύτητας της παγκοσμιοποίησης, πολιτισμοί και ταυτότητες που δεν είναι αρκετά εύρωστοι θα εξαφανιστούν, σαν τα είδη που δεν μπορούν να προσαρμοστούν στις αλλαγές του περιβάλλοντός τους.

Πιστεύω ότι το σημαντικότερο φίλτρο είναι η ικανότητα προσαρμογής. Όλη η ουσία της διαδικασίας προσαρμογής είναι να μπορέσεις ν' αφομοιώσεις στοιχεία της παγκοσμιοποίησης στην ταυτότητα, στην χώρα και στον πολιτισμό σου, με τρόπο που να συμβάλουν στην ανάπτυξη και τη διαφορετικότητά σου, χωρίς να αλλοτριώνεσαι.

Χρειάζονται όμως και μερικά ακόμη ανθεκτικά φίλτρα. Χρειάζεται ειδική νομοθεσία, νόμοι που να κηρύσσουν ως προστατευόμενες ορισμένες περιοχές και εκπαιδευτικά προγράμματα για τη διατήρηση της μοναδικότητας κάποιας περιοχής ή πολιτιστικής κληρονομιάς από την ύπουλη διάβρωση της ομογενοποιημένης ανάπτυξης. Αυτό δε σημαίνει πως πρέπει να λέμε όχι σε κάθε αλλαγή, αλλά μπορεί να σημαίνει πως πρέπει να λέμε όχι σε ορισμένες περιπτώσεις.

         Η παγκοσμιοποίηση είναι πολύ δύσκολο να αναστραφεί, επειδή κινείται τόσο από πανίσχυρες ανθρώπινες φιλοδοξίες για ανύψωση του βιοτικού επιπέδου όσο κι από πανίσχυρες τεχνολογίες, που μας ενοποιούν όλο και περισσότερο καθημερινά, είτε μας αρέσει είτε όχι.

Από μια άποψη, η μεγαλύτερη απειλή σήμερα για την παγκοσμιοποίηση είναι η ίδια η παγκοσμιοποίηση. Το ίδιο το σύστημα μπορεί να περιέχει το σπόρο της αυτοκαταστοφής του.

Ως παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε τον Πύργο της Βαβέλ. Λες και ήταν το Ιντερνετ. Στο κάτω κάτω, και αυτό ένα είδος παγκόσμιας γλώσσας είναι, έξω από τα όρια οποιασδήποτε συγκεκριμένης κουλτούρας. Είναι ένας παγκόσμιος τρόπος επικοινωνίας που φαίνεται πως μας επιτρέπει να καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλο, έστω κι αν δεν μιλάμε όλοι την ίδια γλώσσα και να ερχόμαστε σ' επαφή με ανθρώπους με τους οποίους δεν είχαμε ποτέ την ελπίδα να συναντηθούμε.

Αλλά ο ίδιος ο Θεός σταμάτησε τον πύργο κάνοντας τους ανθρώπους να μιλάνε διαφορετικές γλώσσες ώστε να μην μπορούν να συνεργαστούν. Γιατί το έκανε αυτό;

Ίσως, επειδή ένιωσε πως οι άνθρωποι προσπαθούσαν να υπερβούν τα ανθρώπινα όριά τους χτίζοντας έναν πύργο ψηλό ως τον ουρανό, μ' έναν τρόπο που μπορεί να προκαλούσε το Θεό. Ή ίσως επειδή ένιωσε πως η κοινή γλώσσα και στάση των ανθρώπων ήταν τελείως απάνθρωπη. Αρνιόταν κάθε ιδιαιτερότητα σε άντρες και γυναίκες για χάρη μιας παγκόσμιας γλώσσας κι ενός παγκόσμιου σχεδιασμού.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Το να είσαι υπέρ ή κατά της παγκοσμιοποίησης είναι το ίδιο άτοπο όσο και το να υποστηρίζεις ότι είσαι υπέρ ή κατά της βροχής. Πρόκειται για ένα φυσικό φαινόμενο που δημιούργησε η τεχνολογία και δεν πρόκειται να φύγει μόνο και μόνο επειδή δεν μας αρέσει ή δεν μας εξυπηρετεί. 
Πρέπει όμως να αγωνιστούμε υπέρ μιας δίκαιης παγκοσμιοποίησης που θα πραγματοποιηθεί   για το καλό των λαών και όχι για τα συμφέροντα των επιχειρήσεων.

Η παγκοσμιοποίηση είναι όπως περίπου και η αυγή. Είναι καλό πράγμα που ανατέλλει ο ήλιος κάθε πρωί. Κάνει περισσότερο καλό παρά κακό. Αλλά ακόμη κι αν δεν μας αρέσει η αυγή, δεν θα μπορούσαμε, να κάνουμε τίποτα. Προτιμότερο να σκεφτόμαστε πώς μπορούμε να αντλήσουμε το καλύτερο απ' αυτό το σύστημα και ν' αποτρέψουμε το χειρότερο.

* Μιχάλης Πολυχρονάκης

Συνταγματάρχης, απόφοιτος της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, της Σχολής Διοικήσεως και Επιτελών και της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου. 
Μεταπτυχιακό στο εθνικό και καποδιστριακό πανεπιστήμιο Αθηνών στην «αποτελεσματική διαχείριση εξυπηρέτησης πελατών» (customer relationship management), καθώς κ πτυχιούχος του τμήματος Προγραμματιστών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών.