Υδάτινοι πόροι - Προστασία περιβάλλοντος

Επιμέλεια Μιχάλης Πολυχρονάκης*
Θεσσαλονίκη 2005

«Αυτός ουν φιλάνθρωπε Θεέ........αγίασον το ύδωρ τούτο» (από την Ακολουθία της Βαπτίσεως.)

Ο άνθρωπος από την αρχαιότητα προσπάθησε να υποτάξει την δύναμη του ύδατος και να το χρησιμοποιήσει για να καλύψει τις ανάγκες του. 
Έδωσε πολλές φορές θεϊκές διαστάσεις κυρίως σε ποταμούς αλλά και στη θάλασσα θεοποιώντας τις δυνάμεις που δεν ήταν ικανοί είτε να τις κατανοήσουν είτε να τις δαμάσουν. Ήδη από την 2η χιλιετία π.Χ. τα έργα ύδρευσης γνώρισαν μεγάλη ακμή σε χώρες όπως η Αίγυπτος, η Κίνα, και η Περσία.

Η Αρέθουσα, όμορφη νύμφη από την Αχαΐα, έφτασε μέχρι την Ορτυγία, για να γλιτώσει από την στενή πολιορκία του ορμητικού ποτάμιου θεού Αλφειού, που την ερωτεύτηκε παράφορα όταν την είδε να λούζεται στα νερά του. Η θεά Άρτεμη την λυπήθηκε και την έκανε πηγή που ακόμα αναβλύζει στο ίδιο νησάκι. Ο μυθικός ήρωας Ηρακλής, για να φέρει σε πέρας τον δέκατο άθλο του, σκέφτηκε να εκτρέψει την ροή των ποταμών Αλφειού και Πηνειού για να καθαρίσει τους στάβλους του μυθικού βασιλιά Αυγεία.

Ο Θαλής ο Μιλήσιος δίδασκε ότι το νερό είναι η αρχή των πάντων και ότι από αυτό προέρχονται όλοι οι ζώντες οργανισμοί. Ο Εμπεδοκλής στην αρχή και μετά ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης συμπεριέλαβαν το νερό στα τέσσερα απλά στοιχεία. Ο Όμηρος και ο Ησίοδος αναφέρονται στον Ωκεανό που τον θεωρούν πατέρα όλων των ποτάμιων θεών , ανεξάντλητη πηγή όλων των γλυκών νερών. Οι θεοί του Ολύμπου ορκίζονταν στα νερά της πηγής Στύγας. Ο Αχέροντας  ποταμός ήταν η δίοδος από όπου περνούσαν οι ψυχές των ανθρώπων για τον κάτω κόσμο.

Αργότερα, η θρησκεία της αγάπης, ο χριστιανισμός, που κατέκτησε τον κόσμο συνέδεσε με τα μυστήριά του το νερό, το διάφανο και καθάριο. Ο αγιασμός και η βάπτιση προέρχονται από τα αγιασμένα ύδατα του Ιορδάνη ποταμού, όπου ο Χριστός βαπτίστηκε από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο ξεπλένοντας τους ανθρώπους από το προπατορικό αμάρτημα παραδίδοντάς τους αναγεννημένους πνευματικά (πνευματική δύναμη). Με νερό έπλυνε τα χέρια του ο Πόντιος Πιλάτος μπροστά στο εξαγριωμένο πλήθος των Εβραίων όταν ο όχλος έστελνε τον Ιησού στο Σταυρικό μαρτύριο και θάνατο ξεπλένοντας έτσι την συνείδησή του από το κρίμα. Στην Κωνσταντινούπολη οι πιστοί για να εξαγνιστούν νίβονταν στο μαρμάρινο περιρραντήριο μπροστά από την Αγία Σοφία όπου υπήρχε και η γνωστή καρκινική επιγραφή «νίψον ανομήματα μη μόναν όψιν». Ολόκληρος ο αμαρτωλός κόσμος πνίγηκε κάτω από τα νερά του βιβλικού κατακλυσμού για να αναδυθεί καθαρμένος έτοιμος για μια καινούργια αρχή (εξαγνιστική δύναμη).

Όλα αυτά αντανακλούν τον θαυμασμό αλλά και το δέος που νιώθουν οι άνθρωποι για την δύναμη του νερού και την άρρηκτη σχέση του με την κάθαρση και την ανθρωπογονία.

ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Όσο και αν ακούγεται παράξενο, το νερό αποτελεί ένα μόνο μικρό ποσοστό της ύλης του σύμπαντος. Είναι ένωση μοναδική με ιδιαίτερα και ξεχωριστά φυσικά χαρακτηριστικά. Το συναντάμε με την μορφή ατμού ή πάγου στην ατμόσφαιρα ορισμένων αστέρων αλλά και πλανητών. Το εντυπωσιακότερο βέβαια είναι ότι μόνο στην Γη το συναντούμε και στην υγρή του μορφή. Οι θάλασσες και οι ωκεανοί αποτελούν το 97,5% της ποσοστιαίας παρουσίας του νερού στην υδρόγειο, το υπόλοιπο 2,5% είναι «γλυκό» νερό και συναντάται με την μορφή παγετώνων και χιονιού στην κρυόσφαιρα, στους υπόγειους υδροφορείς ορίζοντες, στο έδαφος, ως χημικό συστατικό ορισμένων πετρωμάτων, στις λίμνες και στα ποτάμια καθώς και μέσα στους ζωντανούς οργανισμούς. Το 70% αυτού του νερού δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον άνθρωπο αφού είναι δεσμευμένο στους παγετώνες και στα χιόνια. Από το υπόλοιπο 30% που είναι σε υγρή μορφή το μεγαλύτερο μέρος, το 98% αυτού βρίσκεται  στους υπόγειους υδροφορείς και μόνο το 2% απαντά στα ποτάμια και στις λίμνες. Όλα τα παραπάνω συνδέονται με τον λεγόμενο «υδρολογικό κύκλο».

Ας δούμε λοιπόν τι είναι αυτός ο υδρολογικός κύκλος. Το νερό εξατμίζεται από την επιφάνεια των θαλασσών, των ωκεανών και της ξηράς, ενώ ταυτόχρονα αποβάλλεται από τα φυτά και τα ζώα ως αποτέλεσμα των μεταβολικών διεργασιών τους. Καθώς ανεβαίνει ο υγρός αέρας στην ατμόσφαιρα ψύχεται, συστέλλεται και σχηματίζει σύννεφα, ενώ παράλληλα εγκλωβίζεται σε αυτόν νερό με την μορφή σταγονιδίων, ατμού ή και παγοκρυστάλλων. Υπό την επίδραση της βαρύτητας, το νερό αυτό κάποτε πέφτει και πάλι στην Γη ως βροχή χιόνι ή χαλάζι. Περίπου το 60% επιστρέφει πάλι στην ατμόσφαιρα μέσω της εξάτμισης και της διαπνοής των φυτών, το υπόλοιπο 39% απορρέει επιφανειακά και το 1% υπογείως με τελικό προορισμό την θάλασσα και ο κύκλος επαναλαμβάνεται.

Πρόκειται για ένα πολύπλοκο σύστημα αδιάκοπης κυκλοφορίας του νερού με τις τρεις μορφές του που εξασφαλίζει την άντληση, το φιλτράρισμα, και την μεταφορά του πολύτιμου για την ζωή στοιχείου. Κρίνεται σκόπιμο να αναφέρουμε ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς νερό, το 60% του βάρους ενός ενήλικα και το 94% του βάρους ενός εμβρύου αποτελείται από νερό.

Πρέπει να τονίσουμε εδώ ότι ο υδρολογικός κύκλος με κινητήρια δύναμη την ηλιακή ενέργεια επιτελεί και μια δεύτερη μεγάλης σημασίας διεργασία, με την κατανομή μαζών νερού και θερμότητας σε σχέση με την ατμοσφαιρική κυκλοφορία διαμορφώνεται το κλίμα της Γης, ένα κλίμα που επέτρεψε να αναπτυχθεί η ζωή στον πλανήτη.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΥΔΑΤΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ

Η σημασία του νερού όμως ανέκαθεν ήταν εξαιρετική και αυτό εύκολα συμπεραίνεται, αν προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τα κριτήρια για την εγκατάσταση ενός πληθυσμού σε μια περιοχή. Εάν εξετάσουμε την περιοχή της Ελλάδας την εποχή κατά την οποία η κοινωνία ήταν οργανωμένη κατά το φυλετικό σύστημα (γένος, φατρία, φυλή) γύρω στο 2.100 π.Χ έως τον 8° αιώνα π.Χ, η επιλογή του χώρου που θα κατοικούσε το γένος γινόταν με βάση τη φύση του εδάφους, τις ανάγκες της άμυνας, αλλά κυρίως την προσιτότητα του νερού

[1]. Μόλις τον 17° αιώνα με τη γέννηση της πειραματικής φιλοσοφίας και την ευρεία χρήση των μετρικών οργάνων, θα ανθίσει η υδρολογία, ως ολοκληρωμένος κλάδος των φυσικών επιστημών και θα θεμελιώσει τη σύγχρονη γνώση στα υδατικά ζητήματα.[2]

Το νερό είναι ένας φυσικός πόρος που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής εάν αναλογιστούμε ότι, όχι μόνο είναι ένα από τα απολύτως απαραίτητα στοιχεία για την ύπαρξη ζωής, αλλά και μια πηγή ενέργειας της οποίας η έλλειψη, θα δημιουργούσε ολέθρια αποτελέσματα[3].

Εάν ένας παρατηρητής από το διάστημα ατένιζε τη Γη από μακριά θα την χαρακτήριζε ως «γαλάζιο πλανήτη», λόγω του άφθονου νερού που την καλύπτει. Μάλιστα υπολογισμοί ειδικών επιστημόνων αναφέρουν, ότι αν μπορούσαμε να κατανείμουμε ομοιόμορφα τα αποθέματα του νερού σε όλη την επιφάνεια του πλανήτη μας, θα δημιουργούσαμε ένα υδάτινο μανδύα βάθους 2,7 χιλιομέτρων Ανάμεσα στις επτά πηγές αστάθειας ή αλλιώς επτά πληγές για το νέο διεθνές περιβάλλον ασφάλειας, όπως η διασπορά των πυρηνικών όπλων και μέσων μαζικής καταστροφής, η αύξηση του (υπερ)εθνικισμού, η αύξηση συγκρούσεων Βορρά-Νότου, ο κίνδυνος βίαιης κατάρρευσης πολυεθνικών αυτοκρατοριών λόγω εσωτερικών προβλημάτων, η τεχνολογική υπεροχή της επίθεσης έναντι της άμυνας, συγκαταλέγεται και η αύξηση των γεωπολιτικών και γεωοικονομικών ανταγωνισμών[4].

Στις μέχρι τώρα γνωστές αιτίες πολέμου έρχονται να προστεθούν και νέες αιτίες πολέμου. Μια από αυτές είναι η κατασπατάληση του περιβαλλοντικού χώρου, που πέρα των άλλων συνεπειών, θα οδηγήσει στην έλλειψη των υδάτινων πόρων[5]. Δεδομένου μάλιστα ότι κυρίαρχη επιδίωξη των κρατών είναι η επιβίωση και η μεγιστοποίηση της ασφάλειας τους[6], ο έλεγχος των υδάτινων πόρων θα οδηγήσει στην αύξηση τριβών ανάμεσα στα κράτη.

Στα ανησυχητικά αυτά στοιχεία έρχονται να προστεθούν και μια πληθώρα άλλων περιβαλλοντικών προβλημάτων, που εντείνουν το πρόβλημα της γενικευμένης έλλειψης νερού.

Την  διαμόρφωση των κλιματολογικών συνθηκών ήρθε να επηρεάσει το φαινόμενο Ελ Νίνιο. Το παγκόσμιο αυτό καιρικό φαινόμενο οφείλεται σε μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ ατμοσφαιρικών συνθηκών και ωκεάνιων ρευμάτων και επαναλαμβάνεται κάθε τρία με εννέα χρόνια. Στο πέρασμά του αλλού προκαλεί καταρρακτώδεις τροπικές βροχές, ενώ αλλού εντείνει την ξηρασία, γεγονός που ευνοεί το ξέσπασμα μεγάλων πυρκαγιών κυρίως στους τροπικούς.

 Βασικό παράγοντα και όχι αμελητέο, αποτελεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου σύμφωνα με το οποίο, η μεγάλη και ολοένα αυξανόμενη εκροή διοξειδίου του άνθρακα καθώς και άλλων βλαβερών αερίων που συμπυκνώνονται ανάμεσα στα υψηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας και του φλοιού της γης, έχει ως αποτέλεσμα την παγίδευση μέρους της ηλιακής ακτινοβολίας. Αυτό συνεπάγεται την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη από 1,5 έως 4,5 βαθμούς Κελσίου. Βασική αιτία καταστροφής περιοχών που αντιμετωπίζουν το φαινόμενο της λειψυδρίας, θα είναι ο συνδυασμός της αύξησης της θερμοκρασίας του φλοιού της γης κατά 1-2 βαθμούς Κελσίου και της μείωσης των βροχών κατά 10%, γεγονός που θα συνεπάγεται και τη μείωση της ετήσιας απορροής των ποταμών κατά 40-70%. Πρόκειται για ένα ενδεχόμενο με καταστροφικές συνέπειες για την τροφική αλυσίδα.[7]

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου, ειδικότερα στην λεκάνη της Μεσογείου, δεν αποκλείεται να εντείνει την ανομβρία, που για τις ήδη ελλειμματικές σε νερό περιοχές σημαίνει ότι θα μειωθούν ακόμα περισσότερο οι διαθέσιμοι υδάτινοι πόροι, ενώ θα αυξηθούν σημαντικά οι ανάγκες λόγω της εξάτμισης και της ξηρασίας.

Άλλη παράμετρος της μείωσης του επιπέδου των βροχοπτώσεων είναι η αποψίλωση των δασών, δεδομένου ότι η γυμνή γη όταν εκτίθεται στην ηλιακή ακτινοβολία αντανακλά περισσότερο ηλιακό φως δημιουργώντας ατμοσφαιρικές διαδικασίες, που με τη σειρά τους προκαλούν ξηρά κύματα αέρος και μειώνουν την ποσότητα των βροχοπτώσεων. Η αποψίλωση των δασών, που είναι ένα πρόβλημα με παγκόσμιες συνέπειες λόγω επιρροής στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, εκτός από την αλλαγή του κλίματος, συμβάλλει και στη διάβρωση των εδαφών με συνέπεια την υποβάθμισή τους και την μετατροπή τους σε έρημους, στην έντονη διατάραξη των υδροφόρων οριζόντων, στη δραματική ελάττωση της γεωργικής παραγωγής και τέλος στην εξαφάνιση πολλών βιολογικών ειδών.[8]

Στους παράγοντες αυτούς είναι απαραίτητο να προστεθούν ακόμα, η βιομηχανική ρύπανση των ήδη χρησιμοποιήσιμων υδάτινων αποθεμάτων, αλλά και μια σειρά διαδικασιών που έχουν σχέση με την άρδευση και την επέμβαση του ανθρώπινου παράγοντα στις διαδικασίες του φυσικού κύκλου. Ενδεικτικά είναι αναγκαίο να γίνει λόγος για την αύξηση της περιεκτικότητας σε άλατα πολλών εδαφικών εκτάσεων, εξαιτίας της ύδρευσής τους με τη χρήση αρδευτικών έργων και όχι των υδάτων της βροχής. Έτσι, το έδαφος γίνεται άγονο και μη καλλιεργήσιμο, ιδιαίτερα εάν προσθέσουμε σε όλα αυτά (και τη χρήση χημικών λιπασμάτων και ζιζανιοκτόνων, αλλά και την παρεμπόδιση της ροής των καταστροφικών αλάτων από το έδαφος προς τη θάλασσα λόγω των φραγμάτων.[9]

Καταστροφική έχει ακόμα αποδειχθεί η τάση της εκμετάλλευσης του νερού από τα ποτάμια λίγο πριν φτάσει στη θάλασσα, αφού το πιο παραγωγικό μέρος ενός ποταμού από βιολογική άποψη, βρίσκεται στην υφάλμυρη ζώνη συναντήσεως γλυκού και αλμυρού νερού.[10] Εκτιμάται ότι, περίπου 10 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο πεθαίνουν κάθε χρόνο από ασθένειες που έχουν σχέση με τη ρύπανση του νερού.

ΤΑ ΥΔΑΤΑ ΩΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΗ ΠΗΓΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΩΚΕΑΝΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Οι ωκεανοί, που καλύπτουν το μεγαλύτερο τμήμα του πλανήτη μας, είναι μια τεράστια αποθήκη ενέργειας. Υπάρχει μηχανική ενέργεια στα παλιρροιακά κύματα, στα κύματα και στα θαλάσσια ρεύματα.

Υπάρχει επίσης τεράστιο απόθεμα θερμικής ενέργειας, στη θερμότητα του νερού των ωκεανών. Το πρόβλημα είναι ότι αυτές οι μεγάλες ποσότητες ενέργειας είναι αρκετά διασκορπισμένες.

Οι μορφές με τις οποίες συναντάται η Ωκεάνια ενέργεια είναι τρεις:Η ενέργεια από την παλίρροια, η ενέργεια από τα κύματα και η θερμική ενέργεια.

α.  Ενέργεια από την παλίρροια:  Στα περισσότερα μέρη του πλανήτη μας τα νερά των θαλασσών κάνουν δύο κινήσεις κάθε ημέρα. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται παλίρροια και οι δύο κινήσεις άμπωτη και πλημμυρίδα. Η διαφορά στη στάθμη της θάλασσας μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ενέργειας.

Ένα από αυτά τα μέρη είναι οι εκβολές του ποταμού Ρέινς στη βορειοδυτική Γαλλία, όπου η διαφορά της στάθμης φθάνει τα 12 μέτρα. Εκεί λειτουργεί σταθμός παραγωγής ενέργειας από το 1966.

β.  Ενέργεια από τα κύματα:  Στα κύματα υπάρχει τουλάχιστον δεκαπλάσια ενέργεια από αυτή που υπάρχει στην παλίρροια, αλλά είναι δύσκολο να αξιοποιηθεί. Έχουν εφευρεθεί αρκετές συσκευές για την εκμετάλλευση της ενέργειας των κυμάτων. Ορισμένες χρησιμοποιούν ταλαντευόμενες στήλες νερού. Άλλες έχουν κατασκευαστεί ώστε να επιπλέουν και να κινούνται από τα κύματα.

γ.  Θερμική ενέργεια:  Στις τροπικές περιοχές ο ήλιος θερμαίνει το νερό στην επιφάνεια της θάλασσας, μέχρι και 25^ο C που αντιστοιχεί σε μεγάλες ποσότητες θερμότητας. Ένας από τους πιθανούς τρόπους εκμετάλλευσης θα ήταν να χρησιμοποιηθεί η θερμότητα του νερού, για να μετατρέψει μια ουσία από την υγρή στην αέρια κατάστασή της. Στη συνέχεια με την αντίστροφη μετατροπή θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε την ενέργεια. Στη διαφάνεια βλέπουμε ένα μετατροπέα της θερμικής ενέργειας των ωκεανών Η υγρή αμμωνία, καθώς θα θερμαίνεται από το νερό του ωκεανού, θα μετατρέπεται σε αέριο. Η αμμωνία σε αέρια μορφή πλέον, θα κινεί μια γεννήτρια. Στη συνέχεια θα ξαναμετατρέπεται σε υγρή αμμωνία σε έναν συμπυκνωτή στο βάθος του ωκεανού, όπου η θερμοκρασία του νερού είναι πολύ χαμηλή.

ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Στην χώρα μας το 11% του πληθυσμού δεν έχει τρεχούμενο νερό, στην Ήπειρο και τα νησιά του Ιονίου αυτό φτάνει στο ύψος ρεκόρ του 35%. Περίπου 1,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή το 30% του παγκόσμιου πληθυσμού δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό. «Αυτό είναι τερατώδες !!» δήλωνε με θλίψη ο αείμνηστος Ζακ Υβ Κουστώ, αναφέροντας ότι στις παραγκουπόλεις της Κεντρικής και Νοτίου Αμερικής οι κάτοικοι γρονθοκοπούνται περιμένοντας σε ουρές προκειμένου να εξασφαλίσουν λίγο από το νερό που μοιράζεται με το σταγονόμετρο. Στις αναπτυσσόμενες χώρες της  Αφρικής, μικρά κοριτσάκια αντί να πηγαίνουν σχολείο αναγκάζονται να περπατούν ως και δέκα χιλιόμετρα για να κουβαλήσουν στο σπίτι τους ένα κουβαδάκι πόσιμο νερό, ίδια ποσότητα που εμείς οι πολίτες των ανεπτυγμένων χωρών καταναλώνουμε για να καθαρίσουμε την τουαλέτα μας ή για να πλύνουμε το αυτοκίνητό μας. Όταν το έχουμε δεν το εκτιμούμε. Μόνο όταν κινδυνεύουμε να το στερηθούμε τότε το εκτιμάμε ανάλογα γιατί γίνεται το πιο σημαντικό αγαθό στη ζωή.

Μια ματιά στη διεθνή κατάσταση δικαιολογεί πλήρως τις ανησυχίες. Από επίσημα στοιχεία του Ο.Η.Ε. είναι γνωστό, ότι σήμερα 232 εκατομμύρια άνθρωποι από 26 χώρες του αναπτυσσόμενου νότου πλήττονται από λειψυδρία, αδυνατώντας να καλύψουν βασικές καθημερινές ανάγκες σε νερό. Τα ίδια στοιχεία αποκαλύπτουν ότι άλλες 18 χώρες στην Αφρική και την Ασία απειλούνται άμεσα, καθώς η αποθεματική τους κατάσταση σε ύδατα είναι οριακή. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, το 2025 οπότε και ο πληθυσμός της γης θα πλησιάζει ή και θα έχει υπερβεί τα 10 δισεκατομμύρια, ένας στους τρεις κατοίκους του πλανήτη, ή περίπου 3,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι σε 52 χώρες της Γης, είτε θα ζουν σε καθεστώς λειψυδρίας, είτε θα κινδυνεύουν άμεσα.
Το γεγονός ότι τα σύνορα των κρατών συνήθως δεν συμπίπτουν με τα φυσικά όρια των υδρολογικών λεκανών, αποτελεί κεντρικό σημείο για μια μεγάλη ποικιλία προβλημάτων σχετικά με τις δυσκολίες του κοινού σχεδιασμού και της κατανομής του κόστους κοινών επενδύσεων, με τις δυσκολίες του συντονισμού και της κοινής οργάνωσης, καθώς και με όλο το πολύπλοκο σύστημα που σχετίζεται με αυτό που ονομάζεται ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτινων πόρων. 
Η συνεργασία αλλά και οι συγκρούσεις αποτελούν στις περιπτώσεις αυτές τις λύσεις του προβλήματος για τη διευθέτηση των διαφορών, μεταξύ της γεωγραφικής πραγματικότητας που προκύπτει από το χάρτη και εκείνης των φυσικών ορίων των διασυνοριακών υδρολογικών λεκανών.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ

Το νερό είναι η πλέον πολύτιμη φυσική πηγή στη Μέση Ανατολή, πολυτιμότερη ακόμη και του πετρελαίου, του επονομαζόμενου «μαύρου χρυσού».

Η σπανιότητα αυτού του τόσο πολύτιμου φυσικού στοιχείου στην περιοχή έχει οδηγήσει σε συγκρούσεις και εντάσεις και έχει αναχθεί σε στρατηγικό παράγοντα για την επίλυση της αραβο-ισραηλινής διένεξης.

Αίγυπτος: Το Κάιρο προειδοποίησε το 1991 ότι θα καταφύγει έως και στη χρήση βίας προκειμένου να προστατεύσει τα νερά του Νείλου. Η προειδοποίηση αυτή της Αιγύπτου στρέφονταν κυρίως κατά τω γειτόνων της, της Αιθιοπίας και του Σουδάν. Οι ανάγκες της χώρας σε νερό αυξάνονται, όπως άλλωστε και ο πληθυσμός της, που έχει φτάσει αισίως τα 60 εκατομμύρια.

Ισραήλ και Παλαιστίνη: Ένας από τους βασικότερους παράγοντες της αραβο-ισραηλινής διένεξης είναι το νερό. Η Δυτική Όχθη είναι μια από τις πλουσιότερες σε υδάτινους πόρους περιοχές. Οι Παλαιστίνιοι υποστηρίζουν ότι το Ισραήλ χρησιμοποιεί το 80% του νερού της Δυτικής Όχθης και ζητούν τη δικαιότερη κατανομή του. 
Λίβανος: Η Βηρυτός έχει επανειλημμένα κατηγορήσει τους Ισραηλινούς για βλέψεις στο νερό του ποταμού Litani. Αυτός θεωρούνταν από τη λιβανέζικη πλευρά ως ένας από τους βασικούς λόγους που οι Ισραηλινοί διατηρούσαν έως πρόσφατα κατοχική στρατιωτική δύναμη στο Νότιο Λίβανο. Το Ισραήλ, από την πλευρά του, αρνείται ωστόσο κατηγορηματικά τα όσα υποστηρίζει ο Λίβανος.

Συρία: Η Συρία υποστηρίζει παράλληλα ότι οι Ισραηλινοί δεν αποχωρούν από τα Υψίπεδα του Γκολάν- πλατό στρατηγικής σημασίας που κατέλαβε το Ισραήλ κατά τη διάρκεια του πολέμου του αραβο-ισραηλινού πολέμου του 1967- λόγω της επιθυμία τους να εκμεταλλευτούν τους υδάτινους πόρους της περιοχής.

Τουρκία: Η Τουρκία βρίσκεται στο επίκεντρο ενός από τους πλέον αμφιλεγόμενους «υδάτινους πολέμους» στη Μέση Ανατολή, αυτού της εκμετάλλευσης των νερών του Ευφράτη. Από το 1984, η Τουρκία κατασκευάζει μια σειρά φραγμάτων και υδροηλεκτρικών σταθμών, στο πλαίσιο του φιλόδοξου σχεδίου GAP. Τόσο η Συρία όσο και το Ιράκ έχουν επανειλημμένα εκφράσει τη δυσαρέσκειά τους για τα τουρκικά σχέδια, υποστηρίζοντας ότι τους αποστερούν το νόμιμο δικαίωμά τους στα νερά του ποταμού. Δεδομένης μάλιστα της ταραχώδους σχέσης μεταξύ της Συρίας και της Τουρκίας, το πρόβλημα του νερού αποκτά ιδιαίτερη πολιτική βαρύτητα.

Πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι μακροπρόθεσμα, η καλύτερη διαχείριση των υδάτινων πόρων της Μέσης Ανατολής θα συμβάλει στην εδραίωση της ειρήνης, της σταθερότητας και της ασφάλειας στην περιοχή.

Το νερό είναι ένα από τα βασικά θέματα στην ατζέντα των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων για την επίλυση του Μεσανατολικού. Θεωρείται μάλιστα, όπως το καθεστώς της Ιερουσαλήμ, τον διαμοιρασμό της γης και την επιστροφή των προσφύγων, ένας από τους ρυθμιστικούς παράγοντες της διαμάχης.

Οι διμερείς σχέσεις με βάση το νερό

Για περισσότερο από μισό αιώνα, το πετρέλαιο είχε εξασφαλίσει την παρουσία της Μέσης Ανατολής στα πρωτοσέλιδα του διεθνούς Τύπου. Πρόσφατα, τα προβλήματα με το πετρέλαιο - αυτών που έχουν πολύ, αυτών που δεν έχουν καθόλου και αυτών που θα ήθελαν να το δουν πιο δίκαια μοιρασμένο - έχουν υποσκελιστεί από ένα άλλο πρόβλημα και συγκεκριμένα αυτό της δίκαιης κατανομής των υδάτινων πόρων της περιοχής.

Ειδικοί αναλυτές εκτιμούν ότι το νερό έχει αναχθεί σε στρατηγική πηγή ανάλογη του πετρελαίου και προειδοποιούν ότι ο επόμενος πόλεμος στην περιοχή θα είναι για το νερό.

Παρά το γεγονός ότι στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική ζει το 5% του πληθυσμού του πλανήτη, το ποσοστό νερού που του αναλογεί αντιστοιχεί μόλις στο 0,9% των υδάτινων πόρων. Οι χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα νερού σε αυτή τη γωνιά του πλανήτη αυξήθηκαν από τρεις το 1955 - Μπαχρέιν, Ιορδανία, Κουβέιτ - σε 11 - οι τρεις προηγούμενες και Αλγερία, Ισραήλ και παλαιστινιακά εδάφη, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Σομαλία, Τυνησία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Υεμένη. 
Έως το 2025 η λίστα αυτή θα μεγαλώσει, βάσει των προβλέψεων, και θα περιλαμβάνει επίσης την Αίγυπτο, την Αιθιοπία, το Ιράν, τη Λιβύη, το Μαρόκο, το Ομάν και τη Συρία.

Οι κύριες υδάτινες οδοί στην περιοχή είναι τρεις και συγκεκριμένα οι ποταμοί Τίγρης και Ευφράτης, ο Νείλος κι ο Ιορδάνης και κατ’ αντιστοιχία τρεις ομάδες κρατών μπορούν να θεωρηθούν αντίπαλοι για το νερό:

α.  Πρώτη ομάδα     : Αίγυπτος - Σουδάν - Αιθιοπία - Ουγκάντα

β.  Δεύτερη ομάδα   : Ιορδανία - Συρία -Λίβανος - Ισραήλ

γ.  Τρίτη ομάδα        : Τουρκία - Συρία - Ιράκ - Ιράν.

           

            ΝΕΙΛΟΣ

Ο Νείλος ο μεγαλύτερος ποταμός της γης σε μήκος 6.690 χλμ. και το μεγαλύτερο παράδειγμα στη δημιουργία και ακμή ενός πολιτισμού αυτόν της Αιγύπτου. Αιώνιος και αδιάλειπτος λοιπόν ο υπαρξιακός δεσμός Αιγύπτου και Νείλου μέχρι τις ημέρες μας. Το 95% των γεωργικών αναγκών σε νερό στηρίζεται στο Νείλο, ενώ το 30% του ηλεκτρισμού προέρχεται από το γιγάντιο φράγμα του Ασσουάν. 
Ο στρατηγικός κίνδυνος είναι ότι ο Νείλος πηγάζει από την Ουγκάντα και από την Αιθιοπία και διέρχεται από το Σουδάν πριν φθάσει στη Αίγυπτο. Επομένως οποιοδήποτε αναπτυξιακό έργο γίνει σε Ουγκάντα. Σουδάν και Αιθιοπία, θα συντελέσει στη μείωση της ροής του Νείλου, γεγονός που θα έχει τρομερές επιπτώσεις στον αναπτυξιακό σχεδιασμό της Αιγύπτου.

Ο πρώην Υπουργός εξωτερικών της Αιγύπτου και Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Μπούτρος Γκάλι σε συνέντευξη του το 1987, είπε ότι «ο επόμενος πόλεμος στη Μ. Ανατολή θα είναι για το νερό». 
Σε ποιόν όμως τελικά ανήκει ο Νείλος και ως πότε θα αποτελεί τη μοναδική πηγή ζωής για την Αίγυπτο, που το 90% του πληθυσμού ζει στις όχθες του, σ' ένα τμήμα που είναι μόνο το 4% της χώρας; Σε ποιόν λοιπόν ανήκει ο Νείλος ; Στην Αίγυπτο, το Σουδάν, την Αιθιοπία, την Ουγκάντα, την Κένυα, το Μπουρούντι, το Ζαϊρ ή την Τανζανία; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα είναι τρομερά δύσκολες.

Ιστορικά το πρόβλημα με τη διαχείριση των νερών του έχει ως εξής: Το 1902 χτίζεται το φράγμα του Ασσουάν και η Αιθιοπία δεσμεύεται να μην κατασκευάσει κανένα έργο κοντά στις πηγές. Το1929 υπογράφεται συνθήκη μεταξύ Αιγύπτου και Σουδάν, που είναι Βρεταννο-αιγυπτιακή κτήση και παίρνει 48 δισ. κ.μ. νερό η Αίγυπτος και μόνο 4 το Σουδάν. Το 1959 το ανεξάρτητο Σουδάν κηρύσσει άκυρη τη συνθήκη του 1929 και μετά από μία περίοδο έντασης, που φθάνει στα πρόθυρα πολέμου, πετυχαίνει αύξηση του ποσοστού 18,5%. Συμφωνείται επίσης η κατασκευή νέου φράγματος του Ασσουάν που ολοκληρώνεται το 1971.

Έτσι σήμερα η Αίγυπτος είναι εγκλωβισμένη στο φράγμα, που δεν επαρκεί και το Σουδάν δεν μπορεί να προχωρήσει σε κατασκευή νέων έργων για την καλύτερη διαχείριση των υδάτων, γιατί εκεί μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος.

Το νερό και στις δύο χώρες μειώνεται, η στάθμη στα φράγματα πέφτει και αυτό έχει σαν συνέπεια τη μείωση της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας στο 50%. Ο Διευθυντής μάλιστα των δύο φραγμάτων Μωχάμετ Ταχέρ επισημαίνει ότι «στην επόμενη δεκαετία θα αντιμετωπίσουμε οξύτατο πρόβλημα λειψυδρίας και πρέπει να στραφούμε σε εξεύρεση και εκμετάλλευση άλλων πηγών».

Όμως τα προβλήματα δεν σταματούν εδώ. Ο πληθυσμός αυξάνεται με μεγάλους ρυθμούς και συγκεντρώνεται στις πόλεις. Οι προβλέψεις λένε ότι το 2000 θα φθάσει τα 70 εκατομμύρια. Πως θα  τραφούν αυτοί οι άνθρωποι; 
Η αυτάρκεια της χώρας σε βασικά γεωργικά προϊόντα έχει πέσει στο χαμηλότερο σημείο. Επίσης σοβαρό πρόβλημα δημιουργείται από τη βύθιση εδαφών στο δέλτα του Νείλου, έτσι χάνεται πολύτιμη καλλιεργήσιμη γη.

Αν λοιπόν δεν βρεθούν σύντομα σημεία προσέγγισης με τις άλλες χώρες και δεν εκπονηθούν σχέδια εντατικής και ορθολογιστικής διαχείρισης των νερών του Νείλου, μακροπρόθεσμα η Αίγυπτος θα περάσει μια δεύτερη αλλά καθοριστική εποχή «ισχνών αγελάδων», με απρόβλεπτες εξελίξεις για όλη την περιοχή.

ΙΟΡΔΑΝΗΣ

Ισραήλ

Δεν έφθανε το προαιώνιο μίσος μεταξύ Αράβων και Ισραηλινών, είναι και η αυξανόμενη έλλειψη του νερού που οξύνει συνέχεια την κατάσταση, έλλειψη που επιτείνεται από την αύξηση του πληθυσμού αλλά και τις κλιματολογικές συνθήκες. Ο πόλεμος των έξι (6) ημερών, το αποκορύφωμα της Αραβοϊσραηλινής  διένεξης, τον Ιούνιο του 1967, κάλλιστα θα μπορούσε να ονομασθεί σαν «πόλεμος των νερών».

Σήμερα βέβαια γίνονται συζητήσεις για την διευθέτηση της κρίσης. Πως όμως είναι δυνατόν να λυθεί το πρόβλημα των κατεχόμενων από το Ισραήλ εδαφών, δηλαδή η δυτική όχθη του Ιορδάνη και η λωρίδα της Γάζας, αν δεν συνεκτιμηθεί ότι από αυτά τα εδάφη το Ισραήλ καλύπτει το 25% των αναγκών του σε νερό, δηλαδή 59 δισ. κ.μ. το χρόνο και ότι η κίνηση για την κατάληψη των εδαφών αυτών είχε σαν απώτερο στόχο τον στρατηγικό έλεγχο των υδάτινων αποθεμάτων τους, που με την συρροή προσφύγων από τη Ρωσία είναι πλέον ζωτικό. Η εξεύρεση ενός νομικού πλαισίου για την κατανομή των υδάτων δεν είναι καθόλου απλή αν σκεφτεί κανείς ότι τα δίκτυα διανομής νερού τόσο στο Ισραηλινό έδαφος όσο και στα κατεχόμενα είναι τόσο στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους ώστε είναι τεχνικώς αδύνατο στον Ισραηλο-παλαιστινιακό διάλογο να προηγηθούν ανάλογες ρυθμίσεις μια νομικής διευθέτησης η οποία θα σήμαινε και την αποδέσμευση των κατεχόμενων εδαφών από Ισραηλινής πλευράς.

Το Ισραήλ σε σχέση με τα γειτονικά κράτη έχει πολύ πιο ανεπτυγμένη Βιομηχανία και έχει αναπτύξει πρωτοποριακά συστήματα εντατικοποίησης της γεωργίας, η παραγωγικότητα της οποίας έχει φθάσει σε πολύ υψηλά επίπεδα. Αυτό έχει σαν συνέπεια την αύξηση της ζήτησης του νερού που φθάνει μέχρι την τέλεια εξάντληση του και μάλιστα πολλές φορές αντλείται υφάλμυρο, γιατί η θάλασσα καταλαμβάνει τον κενό χώρο των πηγών. Η ευρεία χρήση χημικών λιπασμάτων στη περιοχή της Γάζας έχει σαν αποτέλεσμα την μη απορρόφηση τους από το έδαφος και την τρομακτική μόλυνση των υδάτινων αποθεμάτων της περιοχής.

Αν και η πληθυσμιακή αύξηση του Ισραήλ είναι σημαντικά χαμηλότερη από αυτή των κατεχομένων οι Ισραηλίτες καταναλώνουν κατά κεφαλήν 5-6 φορές περισσότερο νερό σε σχέση με τους γείτονες τους (230-300 λίτρα κατά κεφαλήν ημερησίως). Όμως όπως είχε πει ο τέως πρωθυπουργός Σιμόν Πέρες «το μέλλον της χώρας βρίσκεται όχι στη γεωγραφία αλλά στη τεχνολογία» το Ισραήλ έχει καταστρώσει πολλά σχέδια που βασίζονται σ’ αυτή τη λέξη για να εξοικονομήσει νερό όπως :

Η κατασκευή ενός βοηθητικού ποταμού Ιορδάνη

Νέες εξελιγμένες μεθόδους άρδευσης που απαιτούν λιγότερο νερό και βελτιώνουν την παραγωγική ικανότητα.

Αύξηση των βροχοπτώσεων ραντίζοντας τα σύννεφα από το έδαφος ή με αεροσκάφος.

Προσπάθειες για αφαλάτωση.

Ιορδανία

Ο μοναδικός ποταμός της Ιορδανίας είναι ο Ιορδάνης και αυτός μόνο από την ανατολική όχθη. Ο πληθυσμός της είναι συγκεντρωμένος σε ορισμένα εύφορα μέρη, γιατί τα υπόλοιπα είναι άγονα. Η γεωργία της είναι αρκετά προχωρημένη και χρησιμοποιεί εξελιγμένες μεθόδους άρδευσης. Η βροχόπτωση είναι χαμηλή, οι πηγές λίγες και ο Ιορδάνης δεν επαρκεί αφού στη δυτική όχθη έχουν εγκατασταθεί οι Ισραηλινοί. Και το σπουδαιότερο δεν έχει διέξοδο προς την θάλασσα.. Καταλαβαίνει κανείς εύκολα πως βλέπει το Ισραήλ στην απέναντι όχθη, όπου έθνη σαν και αυτά τα δύο ολισθαίνουν γρήγορα προς μία κατάσταση η οποία τα αναγκάζει να χρησιμοποιούν όλα τους τα υδάτινα αποθέματα. Έχουν ακόμα 15-20 χρόνια πριν η γεωργία τους και σε τελική ανάλυση η ίδια η ασφάλεια της τροφής τους απειληθεί μας λέει η Dr. Joyce Start

«Οι επιπτώσεις του συνεχιζόμενου ελλείμματος νερού που έχουν ήδη λάβει σοβαρές διαστάσεις στη κοιλάδα του Ιορδάνη, λειτουργούν σωρευτικά και μπορούν να καταστούν πολύ σύντομα μη αναστρέψιμη. Αν δεν βρουν λύση στο πρόβλημα της έλλειψης νερού, τόσο το Ισραήλ όσο και η Ιορδανία θα αναγκαστούν να περικόψουν την κοινωνική και οικονομική τους ανάπτυξη. Το αποτέλεσμα θα είναι αύξηση του ανταγωνισμού τόσο μεταξύ των παραποτάμιων χωρών όσο και μεταξύ των διαφόρων περιοχών εντός των χωρών αυτών. Επικεντρωμένου στις μειούμενες ποσότητες νερού και συνδυαζόμενου με αποσταθεροποιητικές συνέπειες, μια από τις οποίες θα συνίσταται στη σημαντική αύξηση της πιθανότητας πολεμικής σύρραξης μεταξύ Ιορδανίας και Ισραήλ, στην οποία θα εμπλέκονται σχεδόν σίγουρα και άλλα αραβικά κράτη» σημαντικότατη κατάθεση του καθηγητή Τ.Naff (1990) την  οποία δίνει στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων των ΗΠΑ.

Είναι προφανές ότι τα κέρδη από μία λύση των προβλημάτων σ’ όλο το μήκος της κοιλάδας του ποταμού είναι ιδιαιτέρως υψηλά τόσο για το Ισραήλ, αλλά περισσότερο για την Ιορδανία που τα περιθώρια στενεύουν πιο γρήγορα διότι ο πληθυσμός ης αναμένεται να αυξηθεί κατά 178% και να φθάσει το 2015 τα 7εκατ  από 2,7εκατ που είναι σήμερα, ρυθμός πληθυσμιακής αύξησης 2,5 φορές υψηλότερος αυτού που θα έπρεπε να είναι συγκριτικά με τους υδάτινους και οικονομικούς πόρους της κοιλάδας.

Παλαιστίνη

Υφίσταται μια μεγάλη διαφοροποίηση σε ότι αφορά την τροφοδοσία με νερό μεταξύ του Ισραηλινού και Παλαιστινιακού πληθυσμού της Δ. Όχθης. Κατά τη μαρτυρία του Φ. Ζαχ ισραηλινού αστυνομικού υποδιοικητού των κατεχόμενων, η ετήσια κατά κεφαλήν κατανάλωση το 1990 δεν ξεπέρασε  για τους Παλαιστίνιους, το 119 κυβ. μέτρα έναντι 354 κ.μ. για τους ισραηλινούς εποίκους. Έτσι οι αντιλήψεις και διεκδικήσεις των παλαιστινίων σε ότι αφορά το θέμα της κατανομής των υδάτινων αποθεμάτων της περιοχής είναι:

Το υδάτινο απόθεμα του ορεινού υδροφόρου που προέρχεται από βροχοπτώσεις στα εδάφη της Δ. όχθης έπρεπε να τους ανήκει έτσι η προ πολλού ισραηλινή υπερεκμετάλλευση του υδροφόρου αυτού αποτελεί σοβαρή απειλή για την τύχη των υδάτινων αποθεμάτων της περιοχής.

Οι παλαιστίνιοι φοβούνται ότι το Ισραήλ θα χρησιμοποιεί όλο και περισσότερες ποσότητες από τον ορεινό υδροφόρο για τις αναπτυξιακές ανάγκες που δημιουργούνται με την αδιάκοπη εισροή εβραίων μεταναστών από την πρώην Ε.Σ.Σ.Δ και άλλες χώρες στα ισραηλινά εδάφη.

Οι παλαιστίνιοι δηλώνουν ότι η ισραηλινή πολιτική διοίκηση των κατεχομένων «πάγωσε» τη δυνατότητα χρήσεως των πηγών των εδαφών αυτών, ενώ αντίθετα η ισραηλινή πλευρά κάνει σπατάλη του νερού (μεγάλοι κήποι με γρασίδι, πισίνες κλπ.)

Οι μαζικές γεωτρήσεις των ισραηλινών είχαν σαν αποτέλεσμα την ποιοτική και ποσοτική καταστροφή του υδροφόρου ορίζοντα.

Οι παλαιστίνιοι υπογραμμίζουν ότι σε όλα τα νέα προγράμματα που  τίθενται σε λειτουργία από ισραηλινής πλευράς για την τροφοδότηση τους με νερό, ο ουσιαστικός εξοπλισμός ελέγχου των δικτύων (δεξαμενές, βάνες κλπ.) βρίσκονται στο εσωτερικό των ισραηλινών εποικισμών για να έχουν οι ισραηλίτες την κυριαρχία στο παλαιστινιακό στοιχείο.

Ακόμα και σε περίπτωση δημιουργίας παλαιστινιακού κράτους φοβούνται ότι θα του παραχωρήσουν ποσότητες νερού ανεπαρκείς για την κάλυψη των αναγκών τους.

Απ’ όλα αυτά μπορούμε να διακρίνουμε το γεγονός ότι οι παλαιστίνιοι διεκδικούν το δικαίωμα του απόλυτου και πλήρους ελέγχου στα «παλαιστινιακά» υδάτινα αποθέματα. Έτσι κρίνουν ότι το Ισραήλ σε αντάλλαγμα θα εγκατέλειπε τις διεκδικήσεις του στα τοπικά «αραβικά» αποθέματα, τα οποία είναι και πιο εύκολα προσπελάσιμα.

ΤΙΓΡΗΣ ΚΑΙ ΕΥΦΡΑΤΗΣ

Τουρκία και γείτονες

Ερχόμαστε τώρα στο τρίτο αλλά πιο σοβαρό «μήλο της έριδος» που είναι και το πιο επικίνδυνο, σύμφωνα με τις γνώμες των ειδικών. Μιλάμε για τον Τίγρη (1.380 χλμ.) και τον Ευφράτη (2.720 χλμ.) που πηγάζουν από την Τουρκία. Ο πρώτος περνάει από το Ιράκ και ο δεύτερος από τη Συρία. Συναντώνται και οι δύο μέσα στο Ιράκ, όπου χύνεται στο περσικό κόλπο. Η περιοχή μεταξύ των δύο ποταμών είναι η γνωστή από την αρχαιότητα Μεσοποταμία.

Η Τουρκία λοιπόν βρίσκεται σ’ ένα χώρο ευνοημένο από τη φύση διότι έχει άφθονο το νερό, ενώ οι γειτονικές χώρες αντιμετωπίζουν σοβαρή έλλειψη. Το πιο σπουδαίο είναι ότι τα κυριότερα ποτάμια τους πηγάζουν απ’ αυτή (Τουρκία), η οποία προσπαθεί να εκμεταλλευθεί την πραγματικότητα αυτή για να καρπωθεί τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη, αλλά και μακροχρόνια να προωθήσει τα επεκτατικά της σχέδια στην ευρύτερη περιοχή, φορώντας ως συνήθως το προσωπείο του άκακου προβάτου.

Εδώ λοιπόν αρχίζουν τα μεγάλα προβλήματα που προέρχονται από την κατακράτηση μεγάλων ποσοτήτων νερού του Τ. και το Ε. τους οποίους χαρακτηρίζουν διασυνοριακούς ποταμούς και όχι διεθνείς. Τα μεγαλεπήβολα σχέδια της Τουρκίας είναι δύο. Το πρώτο ονομάζεται «Great anatolia Project», το γνωστό GAP και το δεύτερο «Αγωγός της Ειρήνης»

Με το GAP, θέλει να μετατρέψει τις άγονες και άνυδρες περιοχές της Μέσης Ανατολής σε πλήρως αρδευόμενες και να εξασφαλίσει και υπερεπάρκεια σε ηλεκτρική ενέργεια, την οποία ήδη πωλεί στους γείτονές της. Πρόκειται για έργο κολοσσιαίο που αποτελείται από 21 φράγματα, 14 στον Ε και 7 στον Τ. και συνολικά 17 υδροηλεκτρικούς σταθμούς. Το συνολικό κόστος είχε υπολογισθεί το 1985 σε 5,6 τρις τούρκικες λίρες και πέρας το 2001. Όμως με την πρόοδο των έργων θα κοστίσει πολύ περισσότερο και θα αργήσει τουλάχιστον 30 χρόνια λόγω οικονομικών προβλημάτων. Τα κεφάλαια χρηματοδότησης είναι τουρκικά, ολλανδικά., γερμανικά και ιαπωνικά.

Όταν το πρόγραμμα ολοκληρωθεί θα ποτίζει το 10% της συνολικής έκτασης της Τουρκίας και θα αυξήσει τη γεωργικά παραγωγή από 25% έως 100% ανάλογα το είδος. Η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια θα διπλασιαστεί και θα αυξήσει τα αποθέματα της χώρας κατά 70%.

Με το «Αγωγός της ειρήνης» προωθεί ένα σχέδιο για την υδροδότηση των «προβληματικών» χωρών της Μέσης Ανατολής, φυσικά με το αζημίωτο. Αυτό το φιλόδοξο έργο προβλέπει την κατασκευή δύο αγωγών, του δυτικού που θα διοχετεύει νερό στη Συρία, Ιορδανία και δυτική Σ. Αραβία και τον ανατολικό για τροφοδοσία του Κουβέιτ της Αν .Σαουδικής Αραβίας και των υπολοίπων κρατών της Αραβικής χερσονήσου. Το έργο είναι έξω από τις οικονομικές δυνατότητες της Τουρκίας (21δις $) που προσπαθεί να βρει χρηματοδότες και έτσι οι συζητήσεις για την κατασκευή του γίνονται σε φιλολογικό επίπεδο.

Καμία χώρα δεν το βλέπει με καλό μάτι γιατί πως είναι δυνατόν να διατηρηθεί η ειρήνη στη Μ. Ανατολή με τη Τουρκία να κρατεί τις στρόφιγγες του νερού στα χέρια της. Αντίθετα όλοι καταλαβαίνουν ότι οι τούρκοι έχοντας στα χέρια τους σαν όπλο το νερό προσπαθούν να εξελιχθούν σε τοπική υπερδύναμη.

Οι επιπτώσεις από το GAP στα γειτονικά κράτη Συρία και Ιράκ είναι σοβαρές. Και οι δύο χώρες προσπαθούν να αναπτύξουν τη γεωργία, αντιμετωπίζουν πρόβλημα υπερπληθυσμού και αποδεδειγμένη σοβαρή μείωση των υδάτινων πόρων. Συγκεκριμένα η Συρία θα έχει έλλειμμα στο νερό πάνω από 1 δισ. κ. μ. το 2000. Με την προοδευτική αφαίμαξη του νερού από το GAP παρουσιάζονται τα πρώτα απειλητικά σύννεφα στον ορίζοντα. Το Ιράκ έχει και αυτό παρόμοια προβλήματα και οι δύο χώρες βοηθούν τους Κούρδους(πιο φανερά το Ιράκ) για να δημιουργήσουν πρόβλημα στη Τουρκία η οποία έχει τη πρόσκαιρη εύνοια των Δυτικών από τη συμμετοχή της στο πόλεμο του κόλπου.

Έτσι λοιπόν το υδάτινο «κουβάρι» της Μ. Ανατολής περιπλέκεται όλο και περισσότερο χωρίς να φαίνεται λύση στον ορίζοντα.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΕ ΣΤΗ ΔΙΑΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΗΝ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ

Ο ρόλος που καλείται να διαδραματίσει η ΕΕ στο πρόβλημα του νερού, στη Μέση Ανατολή, έχει τρεις πτυχές.

Ένα από τα βασικά όργανα της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είναι αυτή που έχει αναλάβει τη χρηματοδότηση και την διοργάνωση σεμιναρίων, τεχνικής κυρίως φύσεως, που έχουν ως στόχο να ενημερώσουν το ευρύ κοινό για τις διαστάσεις του προβλήματος, αλλά και για τους τρόπους αντιμετωπίσεώς του.

Από το 1978 η παραπάνω επιτροπή έχει αποδεσμεύσει για τον σκοπό αυτό κονδύλια ύψους 600 εκατομμυρίων δολαρίων μέσω διαφόρων πρωτοκόλλων, στο πλαίσιο σύναψης διμερών συμφωνιών συνεργασίας κυρίως με χώρες της Μεσογείου.

Στο άμεσο μέλλον η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέλει να δώσει προτεραιότητα στην κατάρτιση μιας συνολικής στρατηγικής για την αντιμετώπιση του ακανθώδους αυτού ζητήματος, αποφεύγοντας έτσι τις μεμονωμένες κινήσεις και πετυχαίνοντας την οριστική επίλυσή του. Μια από τις πρωτοβουλίες που έλαβε προς αυτή την κατεύθυνση ήταν η συνάντηση με θέμα «Πρωτοβουλία για το Νερό στην Περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής» (ΜΕΝΑ), που διοργανώθηκε στην Βαρκελώνη (1996). Προκειμένου ωστόσο να καταστεί η υλοποίηση του στόχου που έχει τεθεί για την συνολική αντιμετώπιση του προβλήματος, θα πρέπει να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων όχι μόνο οι τεχνικοί που θα αναλάβουν τη δημιουργία της κατάλληλης υποδομής, αλλά και οι πολιτικοί, μαζί με τους υποστηρικτές του στόχου – η ΕΕ η Παγκόσμια Τράπεζα και διάφοροι άλλοι φορείς.

Η Ευρώπη θα μπορούσε επίσης να διαδραματίσει τον ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ των διαφόρων χωρών που αντιμάχονται η μια την άλλη για το νερό. Στο πλαίσιο της Περιφερειακής Οικονομικής Ανάπτυξης- μια από τις πέντε ομάδες εργασίας που οργανώθηκαν μετά το Συνέδριο Ειρήνης της Μαδρίτης το 2002- η ΕΕ συμβάλλει στην χρηματοδότηση του σχεδίου δημιουργίας μιας τράπεζας δεδομένων για τα στοιχεία των υδατίνων πόρων στα υπό παλαιστινιακή διοίκηση εδάφη, το Ισραήλ και την Ιορδανία.

Τέλος η ευρωπαϊκή «οικογένεια» έχει ενεργή συμμετοχή στις προσπάθειες για την εξεύρεση νέων λύσεων στο υδάτινο πρόβλημα της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής.

ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

           Η "διατήρηση" του υδάτινου δυναμικού της χώρας επιβάλλεται ως υποχρέωση έναντι των επερχομένων γενεών αφ' ενός και αποτελεί βασική προϋπόθεση για την επιτυχή έκβαση κάθε αναπτυξιακής προσπάθειας αφ' ετέρου (βιώσιμη ανάπτυξη). Η διατήρηση των υδάτινων πόρων απειλείται σήμερα εξ' αιτίας :

           α. Της συνεχώς αυξανόμενης ζήτησης νερού, κατάλληλου για διάφορες χρήσεις

           β. Τις συνεχώς αυξανόμενες περιβαλλοντικής φύσεως δυσμενείς επιπτώσεις, λόγω ανθρωπογενών δραστηριοτήτων.

           γ. Των ανησυχητικά επαναλαμβανόμενων, περιόδων ξηρασίας και ασφαλώς εξ' αιτίας της έλλειψης σχεδίων ορθολογικής εκμετάλλευσης.

Τα ανωτέρω καθιστούν επιτακτική την ανάγκη αξιοποίησης των υδάτινων πόρων, δια της εφαρμογής ολοκληρωμένων προγραμμάτων ορθολογικής διαχείρισης των, με συνδυασμένη χρήση υπόγειων και επιφανειακών νερών.

Βασική προϋπόθεση προς τούτο, είναι η εκτίμηση της διαθεσιμότητας του υδάτινου δυναμικού της χώρας  και  η  εναρμόνιση  της πολιτικής διανομής του νερού προς την κατεύθυνση της όσο το δυνατόν κάλυψης της ζήτησης, με έμφαση στη διατήρηση του καθεστώτος των υπόγειων και επιφανειακών νερών (διατηρησιμότητα).

Οι κύριοι στόχοι που πρέπει να τεθούν είναι:

α. Η κάλυψη των τρεχουσών αναγκών της κοινωνίας μας, χωρίς όμως να υποθηκεύονται οι ανάγκες για νερό των μελλοντικών γενεών.

β. Η εξισορρόπηση των αναγκών του περιβάλλοντος με τις οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές, μέσα στην υπαρκτή πολιτισμική πραγματικότητα.

γ.  Η προώθηση της συνεργασίας σε ισότιμη βάση μεταξύ των χωρών της Μεσογείου.

            ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Το πιο σοβαρό θέμα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε είναι η διαχείριση των υδάτινων πόρων. Ένα βιώσιμο μοντέλο διαχείρισης υδάτινων πόρων θα πρέπει να συμπεριλάβει τεχνικές όπως η εφαρμογή καθαρών και αποτελεσματικών τεχνολογιών, η χρήση κατάλληλων υποδομών, η αποτελεσματική ανακύκλωση του χρησιμοποιούμενου νερού, η προώθηση πρακτικών εξοικονόμησης του νερού και όπου χρειάζεται διαχείριση του νερού σε επίπεδο υδρολογικής λεκάνης. Όλα τα μέλη της κοινωνίας πρέπει να δραστηριοποιηθούν υπεύθυνα για να μπορέσουμε να πετύχουμε τους στόχους που έχουν τεθεί.  

Το νερό αποτελεί αγαθό που οι λαοί θα το διεκδικούν και μάλιστα με πολέμους  ή με διπλωματικά μέσα.

---

[1] Κουτσογιάννης Δ. «Τα μυστήρια της υδρολογίας» Το νερό : Από φυσικό αγαθό εν αφθονία εμπορικό προϊόν εν ανεπάρκεια, Το άλλο ΒΗΜΑ, 12/11/2000, σελ 19.

[2] Λατινόπουλος Π., "Η γνώση του ύδατος", Το νερό : Από φυσικό αγαθό εν αφθονία εμπορικό προϊόν εν ανεπάρκεια, Το άλλο ΒΗΜΑ, 12/11/2000, σελ. 21.

[3] Tietenberg Tom, "Οικονομική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων", τομ. Α', Κεφ. 9, Εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 2000, σελ. 301-302

[4] Πλατιάς Αθαν., «Το νέο διεθνές σύστημα», Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1995, σελ. 173

[5] ο.π., σελ. 185

[6] ο.π., σελ. 213

[7] Μάζης Ι.Θ., "Γεωπολιτική των Υδάτων στη Μέση Ανατολή (Αραβικές χώρες Ισραήλ-Τουρκια)" Εκδ. Τροχαλία, Αθήνα 1996, σελ. 37

[8] Ντόκος Π.Θ. - Πιέρρος Τ.Φ. «Η Μεσόγειος προς τον 21^ο αιώνα», Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1996, σελ 183.

[9] Μάζης Ι.Θ, "Γεωπολιτική των Υδάτων στη Μέση Ανατολή (Αραβικές χώρες Ισραήλ-Τουρκια)" Εκδ. Τροχαλία, Αθήνα 1996,  σελ. 38-39.

[10] Linden Eugene, “The  Last Precious Drops”, Time 5/11/1990.

* Μιχάλης Πολυχρονάκης

Συνταγματάρχης, απόφοιτος της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, της Σχολής Διοικήσεως και Επιτελών και της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου. 
Μεταπτυχιακό στο εθνικό και καποδιστριακό πανεπιστήμιο Αθηνών στην «αποτελεσματική διαχείριση εξυπηρέτησης πελατών» (customer relationship management), καθώς κ πτυχιούχος του τμήματος Προγραμματιστών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών.