Ο Ψυχολογικός επηρεασμός, ως μέσο επίτευξης πολιτικο-στρατιωτικών στόχων, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

Επιμέλεια Μιχάλης Πολυχρονάκης*
(Θεσσαλονίκη 2005)

Την πεποίθηση του Πλάτωνα και των τόσων άλλων φιλοσόφων, ότι η ιδέα της ειρήνης είναι ανεφάρμοστη, την πιστοποίησε η ιστορία του ανθρώπινου γένους. 

Ποτέ δεν επεκράτησε ειρήνη, γιατί ειρήνη δεν υπάρχει. Ο πόλεμος είναι διαρκής. Τα μέτωπα του βρίσκονται πουθενά και παντού. 

Οι εχθροί δεν φορούν πάντα στολές, δεν έχουν σημαίες, δεν μιλούν απαραίτητα διαφορετικές γλώσσες. Συχνά είναι ομόγλωσσοι, γείτονες, συνάδελφοι, συγγενείς.
Πεδία μαχών τα εργοστάσια, οι δρόμοι, τα σχολεία, τα καφενεία, οι αίθουσες των κινηματογράφων, η τηλεόραση,  το διαδίκτυο. Στον παράδοξο αυτό πόλεμο κύρια όπλα δεν είναι οι σφαίρες  και οι οβίδες. Τις αντικαθιστούν οι ιδέες και τα συναισθήματα. Άμεσοι στόχοι δεν είναι οι πολιτείες  και εδαφικά σημεία. Είναι η ψυχή και το μυαλό του ανθρώπου.

Η εξέλιξη του πολέμου διέρχεται διαφόρους φάσεις. Μία από αυτές είναι και η ένοπλος σύρραξη. Διαπράττουν σφάλμα όσοι ταυτίζουν τον πόλεμο με την μάχη. Ο πόλεμος είναι πολυσχιδής και επεκτείνεται στον πολιτικό, οικονομικό, ψυχολογικό, δημογραφικό, διπλωματικό κλπ. Το να αντιλαμβανόμεθα τον πόλεμο και να περιορίζουμε στην ένοπλη σύρραξη, δεν κάνουμε τίποτε άλλο παρά να συγχέουμε μία μορφή του πολέμου με την γενική και πλήρη έννοια αυτού. Η βία αποτελεί την έσχατη μορφή του πολέμου. Χρησιμοποιείται όταν  οι άλλες μορφές δεν τελεσφορούν. Η ύπαρξη «άλλου τρόπου» και «άλλων μέσων» που δύνανται να κερδίσουν τον πόλεμο, αποδεικνύουν ότι η επιβολή της  νίκης δύναται να επιτευχθεί με τα λεγόμενα «πνευματικά όπλα», αυτά που επηρεάζουν την ψυχή του αντιπάλου.

Πάντως είτε ένοπλος είναι ο αγώνας ή πολιτικός, αποβλέπει στην επιβολή της μίας θελήσεως επί της άλλης, είναι δηλαδή στο βάθος του ψυχολογικός. Γιατί έχει αποδειχθεί ότι αν τα υλικά μέσα του ένοπλου αγώνα επιτυγχάνουν νίκες επί του αντιπάλου, θα πρέπει οι ένοπλες δυνάμεις  και ο λαός του εχθρού να πειστούν για την αδυναμία συνεχίσεως του αγώνα, πρέπει να παύσουν να εμπιστεύονται εκείνους που διευθύνουν τον αγώνα τους, πρέπει να παύσει η κυβέρνηση του ηττημένου να έχει κύρος και επιβολή επί των υπηκόων της.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ   Α΄ 

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΣ

Ο ψυχολογικός επηρεασμός έχει ως στόχο του τον άνθρωπο, είτε σαν μονάδα (άτομο), είτε σαν σύνολο (μάζα). 
Επιδίωξη είναι να διεισδύσει στο ψυχικό κόσμο του ανθρώπου, να ασκήσει διεγερτική επίδραση στο νευρικό του σύστημα και να τον ωθήσει σε ορισμένες πράξεις. Πρέπει να διαγνώσει τη στάση του ανθρώπου, τις  πεποιθήσεις του και στη συνέχεια με κατάλληλη τεχνική  να επιδιώξει την μεταβολή των και εκδήλωση σε  συμπεριφορά, που να ωφελεί αυτόν που ενασκεί τον ψυχολογικό επηρεασμό. 
Η επιτυχία λοιπόν του έργου του ψυχολογικού επηρεασμού, είναι η καλή γνώση του ανθρώπου, του τρόπου που αυτός σκέπτεται, συναισθάνεται, αντιδρά και δρα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄  

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ

1.                 Προϊστορία 

     Ο ψυχολογικός επηρεασμός υπάρχει από τότε που υπάρχει οργανωμένη και θεμελιωμένη σε θεσμούς κοινωνία. Η ικανότητα επιδράσεως στη σκέψη και στα αισθήματα των ανθρώπων  υπήρξε αποτελεσματικό μέσο μάχης, σε όλες τις εποχές και περιόδους της ιστορίας. Πολιτικοί ή στρατιωτικοί αρχηγοί διαφόρων φυλών ή κρατών που πολέμησαν μεταξύ τους, χρησιμοποίησαν πρωτότυπα ψυχολογικά μέσα ή τρόπους ενεργείας, που είχαν ως σκοπό να εξαπατήσουν τον αντίπαλο και να επιδράσουν στα συναισθήματα, στην ψυχή και στο ηθικό του.

Σώζονται σήμερα  κείμενα του 6^ου π. Χ αιώνα σύμφωνα με τα οποία ο κινέζος Σούν – Τσού  προτείνει στον αυτοκράτορα της Κίνας την διεξαγωγή  «ψυχολογικού πολέμου» εναντίον του εχθρού.

Τον 4^ο π.Χ αιώνα ο ινδός φιλόσοφος Καντιλλία μιλά για «πόλεμο  των νεύρων» τον οποίο εισηγείται στον ηγεμόνα του, ως μέσου καταπονήσεως του εχθρού.

Οι Εβραίοι υπήρξαν έξοχοι χειριστές του ψυχολογικού επηρεασμού. Έπλασαν τον μύθο του «περιούσιου λαού» και  με αυτόν διατήρησαν διαχρονικά την εθνική τους συνοχή.

2.                 H Αρχαία Ρώμη

          Στη Ρώμη γεννήθηκε ο ψυχολογικός επηρεασμός της υποβολής. Οι επιχειρούντες αυτή δεν προσπαθούν να πείσουν, αλλά να υποβάλλουν. Δηλαδή κυρία τους προσπάθεια είναι να εντυπωσιάσουν, να καταπλήξουν και έτσι να διεγείρουν ένστικτα ή να προκαλέσουν συναισθήματα.

          Οργάνωναν λοιπόν, τους επιβλητικούς «θριάμβους» των νικητών στρατηγών που έσερναν μαζί τους λάφυρα, αιχμαλώτους, ελέφαντες και άλλα θαυμαστά και εντυπωσιακά πράγματα. Πρόσφεραν στα πλήθη λάβαρα, αετούς, τελετές «καίσαρες». Οργάνωναν μεγαλειώδη θεάματα στο Κολοσσαίο. Δημιούργησαν τον Ιππόδρομο. Κατασκεύαζαν  μεγάλα επιβλητικά έργα, που σε όλες τις άκρες της αυτοκρατορίας συμβόλιζαν την αήττητη ισχύ της κραταιάς Ρώμης.

3.                 Το Βυζάντιο 

           Η επικράτηση του Χριστιανισμού ως θρησκεία, έφερε αλλαγές στον ψυχικό κόσμο των ανθρώπων. Ένας νέος πόλεμος υιοθετήθηκε που απέβλεπε στην επικράτηση του καλού έναντι του κακού. Έπρεπε όμως να αλλάξουν τα μέχρι τότε πιστεύω των ανθρώπων. Έτσι ο Χριστιανισμός  άλλαξε επιτυχώς τις παλαιές δοξασίες της αρχαίας θρησκείας. Αντικατέστησε τους αρχαίους θεούς με μάρτυρες και αγίους. Στη θέση του Ποσειδώνα ήλθε ο Άγιος Νικόλαος, στη θέση του Άρη ο Άγιος Γεώργιος, στη θέση της Άρτεμης η Αγία Βαρβάρα και  στην θέση της Ήρας η Παναγία. Οι αρχαίοι ναοί άλλαξαν ονομασία, η Ακρόπολη ονομάστηκε Παρθενώνας και τη θέση των αγαλμάτων την πήραν οι εικόνες στις εκκλησίες.

          Το Βυζάντιο διατήρησε τον θεσμό των θριάμβων, τα θεάματα του Ιπποδρόμου και τα άλλα παρόμοια  μέσα που εφαρμοζόταν στη  Ρώμη, αλλά με την πνοή του Ελληνικού πνεύματος τα εξευγένισε. Παράλληλα  τα συμπλήρωσε με ψυχολογικό επηρεασμό που βασιζόταν στο θρησκευτικό ένστικτο των μαζών, το οποίο στην περίοδο αυτή, ήταν πολύ ανεπτυγμένο.  Ο Πατριάρχης είναι το δεξί χέρι του Αυτοκράτορα και η εκκλησία αξιοποιείται έντεχνα από την πολιτεία σαν συνδετικός κρίκος  της πολυλαϊκής αυτοκρατορίας.

      Αλλά και στις πολεμικές εκστρατείες, χρησιμοποιείται έντεχνα ο ψυχολογικός επηρεασμός των αντιπάλων. Το υγρό πυρ αποτελεί ένα από τα ψυχολογικά όπλα του ναυτικού.  Η πληρέστερη και θαυμαστή νίκη, έλεγε ο στρατηγός Βελισάριος είναι «ο εξαναγκασμός του αντιπάλου να παραιτηθεί των σχεδίων του χωρίς δικές μας θυσίες». Ο  Βασίλειος  ο Βουλγαροκτόνος, τύφλωσε τους Βουλγάρους αιχμαλώτους και τους έστειλε στον Βασιλιά τους, για να τρομοκρατήσει τον ίδιο και τους πολεμιστές του.

4.                 Μεσαίωνας  

          Ο Μεσαίωνας έχει και αυτός τους εκπροσώπους ψυχολογικού επηρεασμού των μαζών. Είναι οι «τροβαδούροι»  που γύριζαν από πύργο σε πύργο, τραγουδώντας τα κατορθώματα των ιπποτών και παρακινώντας τους νέους να ακολουθήσουν το λαμπρό παράδειγμα τους. Έχει επίσης μεγάλους διαμορφωτές κοινής γνώμης  που κίνησαν τα πλήθη των σταυροφόρων προς την ανατολή. Σημαντικότερος αυτών ήταν ο Πέτρος ο Ερημίτης, ο φλογερός καλόγερος με το τρίχινο ράσο, τον ξύλινο σταυρό και το φανατικό πάθος, ο οργανωτής της πρώτης Σταυροφορίας.

    Αργότερα ο Μακιαβέλι  (1469 – 1527) στο περίφημο εγχειρίδιο «Ηγεμών» υπογραμμίζει την σημασία του ψυχολογικού επηρεασμού των λαών από τους Κυβερνήτες, τους οποίους συμβουλεύει πως θα το επιτύχουν.

Τον 17^ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος «προπαγάνδα» και  χρησιμοποιήθηκε  σε εγκύκλιο του Πάπα Γρηγορίου ΙΕ΄ (22 Ιουν 1662) αφορώντας την ίδρυση οργανισμού με σκοπό τη διάδοση της πίστεως. 
Αργότερα και ιδίως από την Γαλλική επανάσταση και μετά, ο όρος άρχισε να χάνει την θρησκευτική – εκκλησιαστική του έννοια και να περνά στην πολιτική, συμβολίζοντας την τέχνη διαδόσεως ιδεών.

5.                 Η Γαλλική Επανάσταση

         Τεράστια προπαγανδιστική δουλειά έκαναν οι Γάλλοι «Εγκυκλοπαιδιστές», που με τον πολύχρονο διαφωτιστικό τους έργο, διέδωσαν τις νέες ιδέες και ετοίμασαν συστηματικά την Γαλλική επανάσταση. 
Αυτή  όταν ξέσπασε, έδωσε μεγάλη ώθηση στην προπαγάνδα και χρησιμοποίησε νέες, λαϊκότερες μορφές για τη διάδοση των ιδεών της. Συνθήματα, διακηρύξεις, τραγούδια, γιορτές, χορούς, παρελάσεις, σύμβολα, τελετές.

Τα συνθήματα της «Ελευθερία – Ισότης – Αδελφότης», βρήκαν απήχηση σε όλη την Ευρώπη και ως σήμερα δεν έχουν χάσει την αίγλη τους. Τα τραγούδια όπως το περίφημο «Καρμανιόλ»  και η «Μασσαλιώτιδα» παραμένουν και σήμερα τα εμβατήρια των επαναστάσεων για την ελευθερία και για την καλύτερη ζωή.

Η Γαλλική Επανάσταση ίδρυσε και το «Γραφείο του Πνεύματος», το πρώτο στην ιστορία Υπουργείο Προπαγάνδας με πρώτο υπουργό τον Ρολλάν, ο οποίος αργότερα καθαιρέθηκε από τη Συντακτική Συνέλευση, γιατί διευθύνοντας την κοινή γνώμη απέκτησε μεγάλη δύναμη και έγινε επίφοβος. Αυτός εφηύρε την «εφημερίδα τοίχου». Επίσης χρησιμοποίησε συστηματικά το θεσμό του επαγγελματία προπαγανδιστή. 
Μία σοβαρή μέθοδος διαδόσεως των ιδεών της Γαλλικής Επαναστάσεως, ήταν και οι ειδικά οργανωμένες τελετές και λαϊκές εορτές, τα «Φεστιβάλ», με κύριο σχεδιαστή τους τον γλύπτη Δαυίδ.

Ο Ναπολέων υπήρξε μεγάλος προπαγανδιστής, ιδρύοντας πολλές εφημερίδες, όπως επίσης και γραφείο κοινής γνώμης (ένα είδος  Υπουργείου Προπαγάνδας). 
Οι γεμάτοι έξαρση λόγοι του, οι στρατιωτικές διακηρύξεις και οι ημερήσιες διαταγές του, είναι και σήμερα υποδείγματα «στρατιωτικού ψυχολογικού επηρεασμού» με χαρακτηριστικά το λιτό, απλό, λακωνικό ύφος και  την υποκίνηση του φιλότιμου («Λόγος Πυραμίδων»). 
Ο Μέτερνιχ έλεγε  «Η προπαγάνδα του Ναπολέοντα αξίζει όσο ένας στρατός τριακοσίων χιλιάδων ανδρών».

Πριν από την Γαλλική επανάσταση μία άλλη επανάσταση η Αμερικανική, προετοιμάστηκε συστηματικά από προπαγανδιστές, που διέδωσαν την ιδέα της εθνικής αυτοδιάθεσης και ανεξαρτησίας η  οποία και διατυπώθηκε στην περίφημη «Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας» (Τ. Τζέφερσον).

6.                 Νεώτερα χρόνια μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο 

          Ο Βίσμαρκ,  στη Γερμανία χρησιμοποίησε  εντατικά για την επιτυχία των σκοπών του, την προπαγάνδα. Αυτός είναι ο εφευρέτης της χρησιμοποιήσεως «μυστικών κονδυλίων» για προπαγανδιστικούς σκοπούς και ιδίως για την εξαγορά ξένων δημοσιογράφων και τη διάβρωση του τύπου των  άλλων κρατών, προπαντός της Γαλλίας. Το ταμείο που χρησιμοποιούσε για αυτό το σκοπό το έλεγε «ταμείο των ερπετών».

          Στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο οι αντίπαλοι συνασπισμοί συγκρότησαν ισχυρούς οργανισμούς προπαγάνδας,  τους οποίους στις περισσότερες περιπτώσεις, ενέταξαν στα Γενικά Επιτελεία τους σαν «γραφεία ψυχολογικού πολέμου». 
Πιο επιτυχής από όλες ήταν η υπηρεσία προπαγάνδας των Αμερικανών, με επικεφαλής τον Τζώρτζ Γκρίλ. Η υπηρεσία αυτή  συνέταξε το περίφημο «σχέδιο Ουίλσον» για τον τερματισμό του πολέμου με τους δεκατέσσερις (14)  κλασικούς όρους (ελευθερία των θαλασσών κλπ).

          Πολλές ιστορίες φρικαλεοτήτων  των Γερμανών, παρουσιάστηκαν στη Βρετανία και στη Γαλλία, οι οποίοι έλαβαν και την ονομασία Ούννοι, έκφραση που αποδόθηκε στον ίδιο τον Κάιζερ  της Γερμανίας, που ανεπιτυχώς τη χρησιμοποίησε για να ενισχύσει το πολεμικό μένος των στρατιωτών του.

          Στη Γερμανία η προετοιμασία της κοινής γνώμης, ήταν αποτέλεσμα μίας συστηματικής μεθοδολογίας. Σε όλα τα σχολεία διδασκόταν η θεωρία για τον κληρονομικό εχθρό και σε κάθε φαγοπότι ψαλλόταν το τραγούδι «Η Γερμανία υπεράνω όλων». Οι κυριότερες εφημερίδες έπαιρναν "γραμμή" από το επίσημο γραφείο τύπου, το οποίο διακήρυσσε την ανάγκη της Γερμανικής επέκτασης.

          Στη Γαλλία η λογοκρισία ήταν αυστηρότατη. Οι Γάλλοι κατά τη διάρκεια του πολέμου δημοσίευαν  χάρτες με  λεπτομέρειες  μαχών, συνοδευόμενες με πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τα μοντέρνα οπλικά συστήματα, τον εφοδιασμό των πυροβόλων με βλήματα, την καθημερινή ζωή των στρατιωτών, παρασημοφορεμένους ήρωες του πολέμου κλπ. Αυτό δημιούργησε στο λαό μία αίσθηση ότι η μάχη είναι μία δική του υπόθεση, αισθανόταν μία οικειότητα σαν να συμμετείχε και ο ίδιος.

          Οι τσαρικές αρχές της Ρωσίας ήταν οι πρώτες που πειραματίστηκαν με τις ανατρεπτικές ενέργειες, προσπαθώντας να προσηλυτίσουν τους ορθόδοξους πληθυσμούς της Αυστροουγγαρίας. Από το Σεπτέμβριο του 1914, Ρωσικές προκηρύξεις κυκλοφόρησαν στη Βοημία και τη Μυρασία, ενώ τον Δεκέμβριο 170.000 φύλλα διανεμήθηκαν  στην Πράγα.

Με τη σειρά τους  οι Γερμανοί εκμεταλλεύτηκαν  τους Ρώσους κομμουνιστές Εβραϊκής καταγωγής με επικεφαλής τον Λένιν και τους απέστειλαν  με το επονομαζόμενο «κόκκινο τραίνο» στην Ρωσία. Αποτέλεσμα υπήρξε η Μπολσεβίστικη επανάσταση και η έξοδος της Ρωσίας από τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο.

         Η βύθιση  του Αμερικανικού πλοίου "Λουζιτάνια" από τους Γερμανούς, υπήρξε ισχυρό διεγερτικό των αισθημάτων στις ΗΠΑ, οι οποίες στις 2 Απριλίου 1917 κήρυξαν τον πόλεμο εναντίον της Γερμανίας.
Το 1918 όταν οι Αμερικανοί έφθασαν στο Δυτικό μέτωπο στην Ευρώπη, εξαπέλυσαν προς τις Γερμανικές γραμμές μικρά αερόστατα, από τα οποία έριξαν κατά χιλιάδες έντυπες προκηρύξεις. Η από αέρος ρίψη προκηρύξεων ήταν πλέον γεγονός.

7.                 Μετεξέλιξη Προπαγάνδας -  Ιδεολογίες  

α.       Κομμουνισμός    

                   Μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο οι κυβερνήσεις έσπευσαν να διαλύσουν τους οργανισμούς  προπαγάνδας, δίδοντας ευκαιρία στους ρώσους κομμουνιστές να την αναπτύξουν. 
Οι ρώσοι οπαδοί του Μαρξ  και προπάντων ο Λένιν και ο Τρόσκυ, αρχηγοί των μπολσεβίκων της επαναστάσεως του 1917, ανέπτυξαν μεγάλη προπαγανδιστική δραστηριότητα  διαχωρίζοντας την σε δύο κύρια είδη. Στην κυρίως προπαγάνδα,  η οποία διαδίδει πολλές ιδέες  σε λίγους ανθρώπους και στην Αγκιτάτσια (ζύμωση) που διαδίδει μία μόνο ιδέα σε πολλούς ανθρώπους.

                   Ο Λένιν εκτός από τον προπαγανδιστικό χαρακτήρα των βιβλίων του, έγραψε και πολλές ειδικές μελέτες για την προπαγάνδα. Ασχολήθηκε σχεδόν με όλα τα μέσα της. Χαρακτηριστικό για τη σημασία που έδινε στη προπαγάνδα είναι ότι, ενώ ήταν σε εξέλιξη ο εμφύλιος πόλεμος και εκατομμύρια άνθρωποι πέθαιναν από την πείνα και τις κακουχίες, αυτός θεώρησε ως προτεραιότητα τη δημιουργία υπουργείου κινηματογραφίας.

                   Ο Τρόσκυ ασχολήθηκε και αυτός με τα προβλήματα της προπαγάνδας  και υπήρξε  ένας εξαίρετος προπαγανδιστής. Κατά το εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε την επανάσταση του 1917, σαν ιδρυτής και αρχηγός του κόκκινου στρατού, ταξίδευε σε όλη τη Ρωσία με ένα ειδικό θωρακισμένο τραίνο. 
Εκεί εγκατέστησε ένα τυπογραφείο για να τυπώνει προκηρύξεις και φυλλάδια που τα μοίραζε στο πέρασμα του. Ένα άλλο  βαγόνι του συρμού το είχε διασκευάσει σε μόνιμη έκθεση των μέσων προπαγάνδας για να τα βλέπουν όπου περνούσε τα τοπικά στελέχη του κόμματος και να μαθαίνουν πως να τα χρησιμοποιούν.

                   Ταυτόχρονα  ο κομμουνισμός διαδόθηκε και στην Κίνα με την επανάσταση του λαού και ηγέτη τον Μάο, ο οποίος  εφάρμοσε τις ίδιες μεθόδους προπαγάνδας και επηρεασμού του λαού. 
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι κατά τη διάρκεια της επαναστάσεως στις 20-9-1947 τα κομμουνιστικά στρατεύματα του Μάο Τσετούγκ έπιασαν αιχμάλωτη μία ολόκληρη Στρατιά των εθνικιστικών του Τσάν Καϊσέκ. Η αιχμάλωτη στρατιά αποτέλεσε  στόχο ψυχολογικού επηρεασμού των κομμουνιστών, οι οποίοι εφήρμοσαν ειδικό πρόγραμμα με εξαιρετικά επιτυχή αποτελέσματα. Σε διάστημα δέκα εννέα (19) μηνών, πέτυχαν να αναπροσανατολίσουν και μυήσουν στην κομμουνιστική ιδεολογία ολόκληρη η Στρατιά, με αποτέλεσμα την 10-9-49 να πολεμήσει και να πολιορκήσει τα εθνικά στρατεύματα που αμύνονταν στη πόλη Νάν Κίνγκ.

β.       Φασισμός – Ναζισμός   

                   Ο Φασισμός διδάχθηκε την προπαγάνδα από τον κομμουνισμό. Ο Μουσολίνι, δημιουργός και θεωρητικός του φασισμού, ήταν παλαιότερα δυναμικό στέλεχος της αριστεράς πτέρυγας του Σοσιαλιστικού κόμματος της Ιταλίας, διαφώνησε με αυτό και δημιούργησε το φασιστικό κόμμα. Από αυτούς πήρε την προπαγάνδα και την εφάρμοσε κατακτώντας την εξουσία.

                    Ο Χίτλερ  και ο Γκαίμπελς πήραν το σύστημα της προπαγάνδας τόσο από τον Μουσολίνι, όσο και από τους  κομμουνιστές της Γερμανίας, των οποίων την μεθοδολογία  μελέτησαν πολύ προσεκτικά.  Ο ναζισμός  τελειοποίησε, πλούτισε και ανανέωσε την προπαγάνδα.

          γ.       Δημοκρατία 

                   Οι δημοκρατίες   έχουν υποχρέωση απέναντι στους λαούς τους

να τους ενημερώνουν και να μην τους αφήνουν στη διάθεση των συστηματικών και διαπλεκόμενων προσπαθειών ψυχολογικού επηρεασμού. 
Η δημοκρατική ενημέρωση απευθύνεται περισσότερο στο άτομο παρά στις μάζες. Δεν εξαλείφει την υπεύθυνη προσωπική σκέψη. Αποφεύγει τον μισαλλόδοξο φανατισμό, δέχεται τον διάλογο. 
Απεχθάνεται τον καταναγκασμό, χρησιμοποιεί  για τους σκοπούς της τις διάφορες εκδηλώσεις του ανθρώπου, αλλά σέβεται συνήθως την αυθύπαρκτη αξία τους.

8.       Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος  - Εξελίξεις έως σήμερα.   

α.       Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 

           Όταν ξέσπασε ο Β΄ παγκόσμιος πόλεμος, οι Γερμανοί διέθεταν ένα όργανο ψυχολογικού επηρεασμού πολύ αποτελεσματικό, όπως επίσης και οι σοβιετικοί. Οι Άγγλοι και Γάλλοι διέθεταν ανεπαρκή  μέσα και ξεκίνησαν  αργά για να σπάσουν το μονοπώλιο της προπαγάνδας του Γκαίμπελς. 
Αυτό όμως το επεδίωξαν με μία προπαγάνδα που στηριζόταν στην αλήθεια με αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια του πολέμου ο Γερμανικός λαός να μην πιστεύει στα λεγόμενα της Γερμανικής προπαγάνδας, αλλά να τα συγκρίνει με αυτά του ΒCC. 
Καθ' όλη τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου διασκορπίστηκαν περί τα 8 δισεκατομμύρια προκηρύξεις.

                    Η τεχνική επίδραση της Γερμανικής προπαγάνδας υπήρξε άφθαστη. Θα χρειαζόταν τόμοι ολόκληροι, για να ασχοληθεί κανείς με την προπαγάνδα του ψιθύρου, τη ραδιοφωνική αλλά και την κινηματογραφική οργάνωση κλπ. 
Ενδεικτικά αναφέρεται  ένας αρκετά μελετημένος τρόπος για τη πτώση του ηθικού και την τρομοκράτηση των αντιπάλων στρατιωτών και πολιτών, με τη χρησιμοποίηση  τρομακτικών θορύβων. Είχαν τοποθετήσει στα αεροπλάνα καθέτου εφορμήσεως, τα γνωστά στούκας,  σειρήνες. Όταν λοιπόν πραγματοποιούσαν εφορμήσεις ούρλιαζαν οι σειρήνες δαιμονιωδώς προκαλώντας μεγάλο τρόμο.

          Η Αγγλία στο εσωτερικό μέτωπο διεξήγαγε ένα πατριωτικό αγώνα,  κατά τρόπο θαυμαστό υπό την ηγεσία του Τσόρτσιλ. 
Στο εξωτερικό μέτωπο, όπου συμπεριλαμβάνονται και τα εδάφη της Αυτοκρατορίας, διεξάχθηκε πόλεμος  προοδευτικός - κοινωνικός, ικανός για να εξασφαλίσει τη  νίκη, αλλά την πύρρεια νίκη, που οδήγησε τελικά την παντοδύναμη Αυτοκρατορία να χαθεί μετά τον πόλεμο. 
Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Μαχάτμα Γκάντι στην Ινδία, ο οποίος κατάφερε με τον ψυχολογικό επηρεασμό να επιτύχει την ανεξαρτησία της χώρα του.

                   Οι ΗΠΑ επιχείρησαν και αυτές να οργανώσουν κεντρική υπηρεσία κατευθύνσεων. Ατυχώς όμως, αντί μίας, οργάνωσαν δύο (OWI  και OSS), η αντιζηλία των οποίων και η έλλειψη συντονισμού, περιόρισε σημαντικά το έργο τους. 
Παρά ταύτα η Αμερικανική προπαγάνδα σημείωσε καταπληκτική επίδοση στα στρατιωτικά κλιμάκια, τα οποία ήταν εφοδιασμένα με φορητούς ραδιοφωνικούς πομπούς, με μεγάφωνα και συνεργεία εκτύπωσης και ρίψεως προκηρύξεων. Οι σκληροτράχηλοι όμως Ιάπωνες αρνούνταν να παραδοθούν, θιγόταν ο στρατιωτικός τους εγωισμός. Για αυτό οι Αμερικανοί αντικατέστησαν τη  λέξη "παραδοθείτε", με τη φράση "Παύσατε την έντιμη αντίσταση σας", περίπτωση η οποία αναφέρεται ως υπόδειγμα προσαρμογής του Ψυχολογικού Πολέμου, στη ψυχολογία του αντιπάλου.

        Δεν πρέπει όμως να διαφεύγει  της προσοχής, ότι τελικά οι Ιάπωνες συνθηκολόγησαν,  όταν οι ατομικές βόμβες τους κατέβαλαν ψυχολογικά.

β.       Εξελίξεις έως σήμερα  

          Mε τη λήξη του Β΄  παγκοσμίου πολέμου, ο κόσμος χωρίστηκε σε δύο μέρη, στις κομουνιστικές χώρες και την Δύση.
 Τα κράτη υπήρξαν πεδία αντιπαραθέσεων αυτών των συνασπισμών. Ένας νέος πόλεμος εμφανίστηκε ο οποίος διήρκεσε σαράντα πέντε (45) περίπου χρόνια, "ο ψυχρός πόλεμος". 
Στο διάστημα αυτό οι ψυχολογικές δραστηριότητες των αντιπάλων συνασπισμών έφθασαν στο απόγειο τους. Η ειρήνη όμως διατηρήθηκε στηριζόμενη σε μία ψυχολογική απειλή, τον εφιάλτη του πυρηνικού ολέθρου.

                     Από την ΕΣΣΔ κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, διεξήχθησαν λίαν επιτυχείς προπαγανδιστικές ενέργειες εναντίον της Δύσης, αλλά δεν αποφεύχθηκαν  πολεμικές επεμβάσεις στο Βερολίνο, την Ουγγαρία, την Τσεχοσλαβακία και το  Αφγανιστάν, οι οποίες κλόνισαν σοβαρά το κομμουνιστικό ιδεώδες. Η ΕΣΣΔ δημιούργησε λόγω της προπαγάνδας την εντύπωση της ακατανίκητης υπερδύναμης. 
Τελικά στις αρχές του 1990 ο κομμουνισμός κατέρρευσε ψυχολογικά, αποδεικνύοντας την αδυναμία του.

                      Ο πόλεμος στη Κορέα έδωσε στους Αμερικανούς την ευκαιρία να συστηματοποιήσουν τον Ψυχολογικό πόλεμο (ΨΠ) και να τον εισάγουν στη γενική οργάνωση των ΕΔ, με τη δημιουργία γραφείων  και Μονάδων ΨΠ. Κατά τη διάρκεια του Κορεατικού πολέμου ρίχνονταν ένα (1) εκατομμύριο προκηρύξεις καθημερινά και χρησιμοποιούνταν πάρα πολύ οι μεγαφωνικές εκπομπές τόσο από το έδαφος όσο και από αεροπλάνα.

          Στον πόλεμο του  Βιετνάμ η δραστηριότητα των Μονάδων ΨΠ έφθασε στον μέγιστο βαθμό αποδόσεως κατά το 1968. Ρίπτονταν 1,5 εκατομμύριο προκηρύξεις εβδομαδιαία και οι μεγαφωνικές εκκλήσεις από τα Α/Φ και Ε/Π ήταν καθημερινές. Το αποτέλεσμα ήταν 3-4 χιλιάδες αυτόμολοι Βιετκόγκ το μήνα να παρουσιάζονται στους  Αμερικανούς. 
Παρά ταύτα οι τελευταίοι  έχασαν τον πόλεμο, καθαρά από ψυχολογικό επηρεασμό στο εσωτερικό της χώρας, όταν κορυφώθηκαν έντονα αντιπολεμικά κινήματα. Το Βιετνάμ υπήρξε ο πρώτος "τηλεοπτικός πόλεμος" και μάλιστα οι εικόνες των ισοπεδωμένων χωριών και των καμένων από τις βόμβες ναπάλμ παιδιών, έκαναν  την παγκόσμια (και Αμερικανική ) κοινή γνώμη να φρίξει.

          Το Ισραήλ κατόρθωσε μετά τη λήξη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, να εκμεταλλευτεί κατάλληλα τις διώξεις που υπέστησαν οι Εβραίοι από τους Ναζί, να διογκώσει υπέρογκα το αριθμό των θυμάτων (6 εκατoμμύρια) και έτσι με τη συμπάθεια της Δύσεως να δημιουργήσει νέο κράτος στην Παλαιστίνη.  
Στον πόλεμο των έξι (6) ημερών μεταξύ Ισραήλ και ΗΑΔ,  ο ΨΠ εκ μέρους του Ισραήλ πέτυχε την πλήρη παραπλάνηση των Αράβων με αποτέλεσμα  η Ισραηλινή αεροπορία να εξουδετερώσει το σύνολο σχεδόν των Α/Φ, Α/Δ και Ραντάρ των Αράβων  με τις γνωστές συνέπειες.

           Στο Ιράν η επανάσταση εκμεταλλευόμενη το θρησκευτικό συναίσθημα των κατοίκων, ανέτρεψε τον Σάχη. Οι παλαιστίνιοι προκειμένου να υποστηρίξουν τα δικαιώματα τους, εφήρμοσαν τρομοκρατικές δραστηριότητες διεθνώς, επιτυγχάνοντας τελικά μία αναγνώριση εντός του Ισραήλ με έντονα προβλήματα και αντιπαραθέσεις.

          Το 1990 στην επέμβαση της διεθνούς κοινότητας στο Ιράκ, εφαρμόστηκαν εκλεπτυσμένες στρατηγικές ΨΕ, τελειοποιημένες όσο ποτέ άλλοτε. Όλες  οι εικόνες που έφθαναν στο παγκόσμιο κοινό, αφορούσαν ένα πόλεμο που έφερε σε πέρας ο Αμερικανικός στρατός εντελώς καθαρά. Οι μάχες έμοιαζαν με ηλεκτρονικά παιχνίδια, δραδραματιζόταν σε οθόνες υπολογιστών  χωρίς νεκρούς, χωρίς τραυματίες. 
Η λογοκρισία από τον Αμερικανικό στρατό υπήρξε απόλυτη. Το Γερμανικό κανάλι RTL  Plus διαμαρτυρήθηκε για το ότι δεν μπορούσε να στείλει ούτε μία εικόνα από τραυματισμένους. Η ενημέρωση ήταν ένα τηλεοπτικό σόου, όπου ο Στρατηγός Schwatzkopf επιδείκνυε τις εικόνες ενός τεχνολογικού και καθαρού πολέμου.

                     Στις πολεμικές συγκρούσεις  της Γιουγκοσλαβίας (Κροατία, Β-Ε, )  τα δελτία ειδήσεων ήταν γεμάτα από εικόνες και αίμα. Αιμόφυρτοι άμαχοι στο δρόμο, μικρά παιδιά διαμελισμένα, αίμα στους τοίχους, έξω από κάθε νοσοκομείο υπήρχε πάντα μία κάμερα που κατέγραφε  βαριά τραυματισμένους ή και νεκρούς πριν μπουν στο χειρουργείο. Όσο για τους ενόχους, αυτοί ήταν συνήθως οι κακοί Σέρβοι, εικόνα που ενορχηστρωμένα παρουσίαζαν τα ΜΜΕ διεθνώς.

                   Στις επιχειρήσεις του Κοσσόβου, αίμα δεν εμφανίστηκε πουθενά. Όλοι μιλούσαν για εκατόμβες νεκρών, κανείς όμως δεν τους έδειξε στην τηλεόραση. Η κρατική τηλεόραση της Γιουγκοσλαβίας, ενώ έδειξε κατεστραμμένα σπίτια, προστάτευσε τους θεατές της από τα ματωμένα πτώματα, που θα μπορούσαν να σπείρουν τον πανικό στον ανήσυχο πληθυσμό.

            Εκατομμύρια προκηρύξεις ρίφθηκαν από το ΝΑΤΟ εναντίον των Σέρβων, με  μειωμένα όμως αποτελέσματα. 
Oι ΗΠΑ προκειμένου να επηρεάσουν ψυχολογικά τους Γιουγκοσλάβους, διένειμαν έντεχνα ένα βίντεο που έδειχνε τις καταστροφικές συνέπειες ενός από τα πλέον ισχυρά της όπλα (τις βόμβες κενού ή καυσίμων αέρος) λίγο πριν ο Σλόμποταν Μιλόσεβιτς ενδώσει στις απαιτήσεις των Δυτικών για το Κοσσυφοπέδιο.

              Στις 11 Σεπ 2001 καλά οργανωμένη επιχείρηση, κατέληξε μετά από αεροπειρατεία, σε προσβολή των δίδυμων πύργων της Νέας Υόρκης και του Αμερικανικού πενταγώνου. 
Από τις ΗΠΑ κατονομάστηκε ως οργανωτής των ο τρομοκράτης  Οσάμα Μπίν  Λάντελν, με συνεργούς τους  Ταλιμπάν που του παρείχαν άσυλο στο Αφγανιστάν.

Πριν την επίθεση των ΗΠΑ κατά του Αφγανιστάν, πλήθος τηλεοπτικών εικόνων   γέμισε τα ΜΜΕ διεθνώς, όπου κατακρινόταν  το απάνθρωπο καθεστώς των Ταλιμπάν. 
Εμφανίζονταν ξυλοδαρμοί και εκτελέσεις κυρίως γυναικών, οι οποίες αντιμετωπιζόταν με απάνθρωπο τρόπο.  
Mε την έναρξη των επιχειρήσεων αεροπλάνα των ΗΠΑ εκτός από τη ρίψη βομβών που ισοπέδωναν τα πάντα, έρριπταν τρόφιμα και προκηρύξεις για τον πληθυσμό του Αφγανιστάν, διεξήγαν ραδιοφωνικές  εκπομπές ρίπτοντας χιλιάδες φορητούς δέκτες συντονισμένους μόνο στη συχνότητα εκπομπής.

Χαρακτηριστικό στο ψυχολογικό πόλεμο που διεξήχθη είναι, ότι οι ειδήσεις δεν μονοπωλήθηκαν από τις ΗΠΑ, αλλά από ένα αραβικό τηλεοπτικό κανάλι το "ΑΛ ΤΖΑΖΙΡΑ"  που έκλεψε την παράσταση, παρουσιάζοντας και την Αραβική άποψη.

                       

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΣ ΣΤΗ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ 

1.     Αναδρομή στην Αρχαιότητα   

       Η Ελληνική αρχαιότητα μας προσφέρει όλα σχεδόν τα είδη, τις μεθόδους   και τα θέματα ψυχολογικού επηρεασμού. Η «Ιλιάς» είναι από μία άποψη ένας μύθος που καλλιεργεί την ευρύτερη ιδέα του Ελληνισμού, την ιδέα της υπεροχής και της αλληλεγγύης όλων των Ελλήνων.

Το 1066 π.Χ η πόλη των Αθηνών  είχε υποστεί επιδρομή των Δωριέων κι αμυνόταν, επικεφαλής ήταν ο ήρωας βασιλιάς Κόδρος. Οι Δωριείς κατέφυγαν στο μαντείο  των Δελφών και ζήτησαν να πληροφορηθούν ποιος θα νικήσει. Το μαντείο απάντησε, ότι τη νίκη θα κερδίσουν εκείνοι των οποίων θα φονευόταν ο βασιλιάς. Όταν ο Κόδρος πληροφορήθηκε τον χρησμό, σκέφτηκε να δώσει με μία πράξη υψίστης αυτοθυσίας τη νίκη στην πατρίδα του.  Αφού μεταμφιέστηκε σε χωρικό, εισήλθε στο στρατόπεδο των Δωριέων και αφού φιλονίκησε σκόπιμα με τους στρατιώτες, φονεύτηκε από αυτούς. Όταν διαπίστωσαν  ότι ήταν ο Κόδρος και έχοντας υπόψη τον χρησμό πανικοβλήθηκαν και εγκατέλειψαν τον πόλεμο φεύγοντας από την Αττική.

Η Κύρου ανάβαση του Ξενοφώντα  είναι γεμάτη από αγορεύσεις, προς το στρατό των Μυρίων, του Κλέαρχου, του Ξενοφώντα και αυτού του Κύρου, τις παραμονές της μάχης στα Κούναξα. Ο Ξενοφών συνιστά  τον εκφοβισμό του εχθρού με την χρησιμοποίηση ψευδών ειδήσεων και ψευδών ενεδρών

                   Ο Πάνας  πολεμώντας δίπλα στο Δία κατά την Τιτανομαχία, με τις άγριες κραυγές του έσπερνε στους αντιπάλους τον φόβο, ο οποίος έκτοτε έλαβε την ονομασία πανικός. Όταν ο θεός Διόνυσος εξεστράτευσε κατά των Ινδιών, ο θεός Πάνας εφοδίασε τους σάτυρους με σάλπιγγες, με αποτέλεσμα να πανικοβάλει τους αντιπάλους του.  Στη μάχη του Μαραθώνα, πίστευαν ότι εμφανίσθηκε  ο Πάνας και ότι με τις άγριες κραυγές του έσπειρε τον πανικό ανάμεσα στους Πέρσες.

Ο Τυρταίος με το γεμάτο παλμό θούρια του, ενθουσίασε τους Σπαρτιάτες και τους οδήγησε στη νίκη. Οι νεοελληνικές μεταφράσεις αυτών των εμβατηρίων ενθουσιάζουν ακόμη και σήμερα, όπως το θούριο του «τι τιμή στο παλικάρι  - όταν πρώτο  στη φωτιά – σκοτωθεί για την Πατρίδα με τη σπάθη στη δεξιά» κλπ.

Ο Σιμωνίδης  με τα λιτά επιγράμματα του, μας παρέχει πρότυπα υψηλής και καλλιτεχνικής πνοής. Είναι γνωστό το θαυμάσιο επίγραμμα του για τους 300 των Θερμοπυλών «Ξένε διαβάτη που περνάς – πές στην Σπάρτη κάτω – πως είμαστε θαμμένοι εδώ – πιστοί στο θέλημα της».

    Ο Θεμιστοκλής αναγράφει συνθήματα σε βράχους, προτρέποντας τους Ίωνες που ακολουθούσαν τους Πέρσες σε αποστασία.

Ο Περικλής με τον “Επιτάφιο” του όπου αναπτύσσει με θαυμαστή σαφήνεια τους σκοπούς του πολέμου και την ανάγκη της διεξαγωγής του, άφησε ένα λαμπρό παράδειγμα ψυχολογικού επηρεασμού με πειθώ, που απευθύνεται προς ελεύθερους, υπεύθυνους και μορφωμένους πολίτες.

      Ο Αριστοφάνης,  με τα θεατρικά του έργα, δημιουργεί την σατιρική αντιπολίτευση. Ενώ ο Αισχύλος, χρησιμοποιεί το θέατρο υψηλής ποιότητας για να  εξύψωση το πατριωτικό αίσθημα  (Πέρσες).

Οι λόγοι των Κερκυραίων και των Κορινθίων προς τους Αθηναίους που αναφέρει ο Θουκυδίδης, είναι θαυμάσια υποδείγματα « ενημερώσεως ξένης κοινής γνώμης».

Ο Δημοσθένης, ρήτορας θαυμάσιος, αλλά ατυχής πολιτικός, διεξάγει την πρώτη γνωστή στην ιστορία συστηματική εκστρατεία με λόγια με συνέχεια και συνέπεια (καμπάνια) εναντίον του Φιλίππου («Φιλιππικοί») . Άθελα του έγινε για τους μεταγενέστερους, ο προπαγανδιστής του Φιλίππου.

Ο Φίλιππος της Μακεδονίας εφάρμοσε με καταπληκτική επιδεξιότητα και αποτελεσματικότητα όλες τις βασικές αρχές του σύγχρονου «ψυχολογικού επηρεασμού». Κρατούσε πάντοτε τους αντιπάλους του σε άγνοια των πραγματικών του προθέσεων. Για αυτό πότε τους απειλούσε και πότε τους καθησύχαζε. Προσπαθούσε επίσης να τους διχάζει, να προκαλεί μεταξύ τους διενέξεις, να τους αιφνιδιάζει και προ πάντων, να τους καταβροχθίζει ένα – ένα, αφού πρώτα τους αποκοίμιζε με αφοπλιστικές αυταπάτες.

Ο Μ. Αλέξανδρος πρώτος θέσπισε τη στρατιωτική εφημερίδα, για ενημέρωση, καθοδήγηση και ψυχολογική εκμετάλλευση των γεγονότων και καταστάσεων. Εφάρμοσε κυρίως  τον « ψυχολογικό επηρεασμό με τις πράξεις». Τέτοια πράξη μεγάλης αξίας ήταν, όταν έκοψε τον «Γόρδιο Δεσμό». Σύμφωνα με τον μύθο, όποιος μπορούσε να λύσει αυτόν, θα γινόταν κύριος της Ασίας. Ο Μ. Αλέξανδρος προσπάθησε να τον λύση και όταν δεν μπόρεσε, τράβηξε το ξίφος του και τον έκοψε. Ήταν μία εντυπωσιακή πράξη δυνάμεως που ασφαλώς διαδόθηκε σαν φήμη και έκανε τους ασιατικούς λαούς να δουν στο πρόσωπο του, τον μέλλοντα κύριο τους. Μία ακόμη σημαντική πράξη ήταν ο γάμος του με την κόρη του Δαρείου. Με αυτό «νομιμοποίησε» την κατάληψη του περσικού θρόνου και θέλησε να γεφυρώσει το χάσμα Ελλάδας – Ασίας. Για αυτό το σκοπό υποχρέωσε και τους Μακεδόνες αξιωματικούς να παντρευτούν αρχοντοπούλες της Περσίας.

      Αναφέρεται σχετικά η περίπτωση του Μ. Αλεξάνδρου ο οποίος διέταξε τα στρατεύματα του, μόλις πλησιάσουν την παράταξη του Δαρείου να γονατίσουν και να μένουν με τα χέρια τους στο χώμα, ωσάν να προσκυνούν. Την στιγμή όμως που θα ακούσουν το σάλπισμα της εφόδου να σηκωθούν και να επιτεθούν κατά των Περσών. Το τέχνασμα του Αλέξανδρου απέδωσε, γιατί οι Πέρσες ψυχολογικά προετοιμασμένοι για μάχη, μόλις είδαν τους Έλληνες μα γονατίζουν και να τους προσκυνούν, απώλεσαν την πολεμική του ορμή και σάστισαν. Ο Δαρείος πίστεψε ότι κέρδισε τον πόλεμο χωρίς μάχη, όμως οι Μακεδόνες σηκώθηκαν και επιτέθηκαν με ανδρεία και ορμή εναντίον των εχθρών, οι οποίοι ευρεθέντες ψυχολογικά άοπλοι ηττήθηκαν κατά κράτος.

2.       Ο Ψυχολογικός επηρεασμός στους Αρχαίους ΄Ελληνες 

α.       Οι αρχαίοι ‘Έλληνες δεν παρέβλεψαν ή υποτίμησαν την ψυχολογική προπαρασκευή. Τα σπουδαιότερα μέσα τα οποία αριστοτεχνικώς χρησιμοποίησαν ήταν τα παρακάτω:

              (1)          Η σχολική αγωγή, οι εθνικοί λόγοι, οι εθνικές εορτές, οι οικονομικές παραχωρήσεις, το θέατρο στο οποίο πληρωνόταν μάλιστα το εισιτήριο στους φτωχούς.

         (2)    Με την  μουσική διδάσκονταν οι  ύμνοι και οι παιάνες προς τιμή των Θεών και των Ηρώων. Έτσι ενισχύονταν  το θρησκευτικό συναίσθημα, ενώ με τους παιάνες ισχυροποιείτο το Εθνικό φρόνημα. Ο Αιλιανός αναφέρει, ότι τα παιδιά της Κρήτης μάθαιναν τους νόμους της πολιτείας μελοποιημένους (σήμερα σώζονται ακόμη οι λεγόμενες μαντινάδες).

                    (3)     Οι ποιητές της εποχής εκείνης ήσαν ηθικοπλάστες  και εθνικοί παιδαγωγοί. Τα ποιήματα του Ομήρου, του Ησίοδου, του Σόλωνα, του Τυρταίου κλπ. διδασκόταν στα σχολεία προς εθνική μόρφωση των νέων γενεών. Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως όταν ο Αλέξανδρος γκρέμιζε την Θήβα, πλην των ναών, σεβάστηκε  μόνο μία οικία, του ποιητή Πινδάρου.

                   (4)     Ερμαϊκές στήλες είχαν τοποθετηθεί σε συγκοινωνιακούς κόμβους και σε επίκεντρα σημεία της πόλεως των Αθηνών και επί αυτών αναγραφόταν κατά διαταγή του Ίππαρχου, οι ηθικοπλαστικές γνώμες, καθώς και άλλα  ρητά σοφών ανδρών, για να τα διαβάζουν και να φρονηματίζονται οι πολίτες.

         

      β.       Στην Αρχαία Ελλάδα δημιουργήθηκαν επίσης  οι πρώτες σχολές «ψυχολογικού επηρεασμού». Είναι οι σχολές των «σοφιστών» οι οποίοι δίδασκαν την τεχνική της πειθούς, δηλαδή την τεχνική της διαδόσεως ιδεών με σκοπό τον προσηλυτισμό.

          γ.       Γενικά στην Αρχαία  Ελλάδα ασκείτο κυρίως «ψυχολογικός επηρεασμός πειθούς». Στους Έλληνες όλα εξαρτώνταν από τον λαό. Και ο λαός εξαρτιόταν από τον λόγο.

3.                 Ψυχολογικός επηρεασμός στη νεώτερη Ελλάδα  

           Η πτώση της Κωνσταντινουπόλεως υπήρξε για τον Ελληνισμό, η απαρχή μίας νέας σελίδας στη ιστορία του. Ο ηρωικός αυτοκράτορας  Κωνσταντίνος Παλαιολόγος πέφτει  μαχόμενος στην πύλη του Αγίου Ρωμανού και αυτό αποτελεί θρύλο στις ψυχές των Ελλήνων, τον θρύλο του Μαρμαρωμένου Βασιλιά. «Πάλι με χρόνους με καιρούς πάλι δικά μας θα ναι», αναφέρει η ευχή που απευθύνεται στην Παναγία την προστάτιδα του Ελληνισμού και με αυτό αντέχει το έθνος 400 χρόνια  βάρβαρης Τουρκικής σκλαβιάς.

          Ο Ελληνισμός μετά από αλλεπάλληλες εξεγέρσεις, αποφασίζει για γενικό ξεσηκωμό. Με την Φιλική  εταιρία  επιτεύχθηκε χάρη του ψυχολογικού επηρεασμού, η συνένωση των Ελλήνων και η προετοιμασία τους για επανάσταση.

          Ο Ρήγας  Φεραίος μεταχειρίζεται όλα τα είδη του ψυχολογικού επηρεασμού, προκειμένου να αφυπνίσει τους Έλληνες και λοιπούς Χριστιανικούς λαούς της περιοχής. Συντάσσει θούριο, χάρτα, έγγραφα, επιστολές, διακηρύξεις. Ο Κοσμάς  ο Αιτωλός μεταξύ άλλων, μεταχειρίζεται έντεχνα τις προφητείες, προβλέποντας νίκη των Ελλήνων και καταστροφή των Τούρκων.

          Η Ελληνική επανάσταση του 1821 έχει πολλά παραδείγματα ψυχολογικού επηρεασμού:

                   α.       Εντυπωσιακό  στρατήγημα κλίματος δυνάμεως, ήταν η παρακάτω πράξη του Γεώργιου Καραϊσκάκη. Αυτός το 1826 αφού κατανίκησε τον Μουσταφάμπεη,   απέκοψε 1.500 κεφάλια Τούρκων για εκφοβισμό τους και σχημάτισε με αυτά πυραμίδα σε λοφίσκο πλησίον της Αράχοβας.

                   β.       Σχετικά αναφέρεται τέχνασμα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη ο οποίος κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Τριπόλεως περιέφερε γύρω από αυτήν την νύκτα πρόβατα με δεμένα κεριά στα κέρατα, ώστε οι Τούρκοι να νομίζουν για αφικνούμενους Έλληνες.

                   γ.       Ενδεικτικά αναφέρεται η ρήση που εξεστόμισε ο οπλαργηγός Κατσαντώνης,  όταν έπεσε σε ενέδρα του Τουρκαλβανού Βεληγκέκα  "Το καλό το παλικάρι ξέρει και άλλο μονοπάτι" και στη συνέχεια διέφυγε για να συνεχίσει τον αγώνα αλλού. Η παραπάνω ρήση που ιστορικά έγινε παροιμία, αποτελεί κομψοτέχνημα ψυχολογικού θέματος. Χρησιμοποιήθηκε ο όρος  "παλικάρι" αλλοιώνοντας πλήρως την ουσία της πράξεως,  που δεν ήταν τίποτε άλλο παρά η φυγή. Σήμερα εάν το συγκρίνουμε με το ηττοπαθές σύνθημα που κυκλοφορεί μεταξύ μας ως ψίθυρος  "του φευγάτου η μάνα ποτέ δεν έκλαψε" καταλαβαίνουμε την έντονη διαφορά.

          Μετά την έναρξη της  επαναστάσεως του 1821 οι αρχικές νίκες των Ελλήνων δημιούργησαν ψυχολογική υπεροχή έναντι του αντιπάλου, που κατάληξε σε  ολοκληρωτική νίκη. Μία νίκη η οποία εξ αιτίας του διχασμού λίγο έλειψε να μας κοστίσει ακριβά και μετά από ολοκαυτώματα σε πολλά μέρη της Ελλάδας, όπως η Χίος τα Ψαρά, το Μεσολόγγι  τα οποία αφύπνισαν ψυχολογικά τους Ευρωπαίους, δημιούργησαν συμπάθειες και φιλελληνικό κλίμα. Αυτό τελικά οδήγησε σε στρατιωτική επέμβαση των μεγάλων δυνάμεων στο Ναυαρίνο και τη δημιουργία του  νέου Ελληνικού κράτους.

          Ο Ελληνισμός όμως δεν είχε ολοκληρώσει τα οράματα του, που ήταν η απελευθέρωση των αλύτρωτων περιοχών του. Έτσι μία νέα ψυχολογική ιδέα δημιουργήθηκε, η «Μεγάλη Ιδέα», την οποία επίσημα ανακοίνωσε ο πρωθυπουργός Κωλέτης.  Αυτή εμψύχωσε τους Έλληνες,  έκανε να χύσει δάκρυ ο Παύλος Μελάς στα βουνά της Μακεδονίας, να θυσιαστεί ξυπνώντας τους Έλληνες, οι οποίοι με μία ψυχή ξεκίνησαν το 1912 και απελευθέρωσαν την Μακεδονία.

          Τα όνειρα του Ελληνισμού, που γαλουχήθηκαν με ιδέες που επηρέασαν τις ψυχές,  φαινόταν να φθάνουν σε ολοκλήρωση. Το θωρηκτό Αβέρωφ  μετά τη ναυμαχία της Έλλης, αποτέλεσε τον τρόμο του Τουρκικού ναυτικού και έδωσε την ευκαιρία στο Ελληνικό ναυτικό να απελευθερώσει τα νησιά μας. Η Σμύρνη ξανά Ελληνική και η Βασιλεύουσα μία ανάσα από τον στρατό μας. Αλλά ενώ η ψυχή γιγαντώθηκε με την μεγάλη ιδέα, μολύνθηκε στη συνέχεια με τον διχασμό. Αυτόν εκμεταλλεύτηκαν οι Τούρκοι και στο τέλος νίκησαν.

          Μετά την  Μικρασιατική καταστροφή, ο Ελληνισμός  έμεινε χωρίς όραμα, προσπαθώντας να επουλώσεις τις πληγές του. Και ήλθε το 1940 όταν η Ελλάδα   καθοδηγούμενη και προετοιμαζόμενη κατάλληλα από τον Ιωάννη Μεταξά, είχε   το ηθικό ανάστημα  πολεμήσει εναντίον των Ιταλών  και το σπουδαιότερο να τους νικήσει.

     Με το σύνθημα ΟΧΙ  γράφτηκαν ηρωικές σελίδες στα βουνά της Βορείου Ηπείρου.

     Η ιαχή "ΑΕΡΑ"   αποτέλεσε τρόμο στους αντιπάλους και μέχρι σήμερα χρησιμοποιείται στις Ελληνικές ΕΔ. 

     Τα τραγούδια της  Βέμπο εμψύχωσαν τον λαό, οι επιθεωρήσεις στα θέατρα διακωμώδησαν τον Μουσολίνι. Το τραγούδι  "Κορόιδο Μουσολίνι αποτέλεσε χαρακτηριστική περίπτωση  ψυχολογικής σάτιρας κατά τη διάρκεια του πολέμου. 

     Στην ενθάρρυνση   και την εμψύχωση του Έλληνα του 1940 συμμετείχε το ραδιόφωνο, η Ελληνική τέχνη, οι εφημερίδες,   οι αφίσες.

Αλλά   και μέχρι τις ημέρες μας ο ψυχολογικός πόλεμος δεν έχασε τη σημασία του. Τόσο  στην Κύπρο το 1974 αλλά και στα   Ίμια το 1996, η Τουρκική προκλητικότητα μας τον θυμίζει έμπρακτα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ  Δ΄

ΜΕΣΑ  ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΥ   

1.                 Γενικά

           Μέσο διεξαγωγής ψυχολογικού επηρεασμού είναι κάθε τι που συμβάλλει στο επηρεασμό του στόχου, ή  στην απόκτηση επικοινωνίας με αυτόν. Κατά τη διεξαγωγή ψυχολογικού επηρεασμού, χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν και θα  χρησιμοποιούνται στο μέλλον  χωρίς εξαίρεση, όλα τα μέσα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν.

2.                 Προφορικός  λόγος.   

           Είναι το απλούστερο μέσο, που χρησιμοποιείται στον ψυχολογικό

επηρεασμό. Αποτελεί τη βάση της κοινωνικής ζωής και των κάθε λογής δραστηριοτήτων, των ατόμων και των μαζών.  Αναφέρεται ένα παράδειγμα του ψιθύρου:

              To 1940   όταν οι Γερμανοί έκαναν επίθεση για να σπάσουν τη γραμμή Μαζινό, κατόρθωσαν με  πράκτορες τους, να διασπείρουν στις Γαλλικές γραμμές τη φήμη, ότι μία Γαλλική αποστολή πήγε στη Γερμανία για να διαπραγματευτεί και να υπογράψει ανακωχή. Οι Γάλλοι στρατιώτες το πίστεψαν και αυτό είχε καταστρεπτικό αποτέλεσμα, γιατί οι περισσότεροι ρωτούσαν ο ένας το άλλο "αφού αύριο θα λήξει ο πόλεμος τι καθόμαστε και σκοτωνόμαστε σήμερα στα χαρακώματα (Το περίφημο πουρκουά). Ενώ λοιπόν οι Γάλλοι σκέπτονταν έτσι οι Γερμανοί έκαναν επίθεση, που μεταβλήθηκε σε προέλαση προς το Παρίσι.

3        Γραπτός λόγος     

            Είναι από τα σπουδαιότερα μέσα  ψυχολογικού επηρεασμού. Με αυτόν μεταδίδονται μηνύματα οποιαδήποτε εκτάσεως  ή πλοκής. Κυκλοφορεί ευρέως. Αναπροσαρμόζεται εύκολα, σύντομα και με μικρό σχετικά κόστος. Διαρκεί για πολύ αναλλοίωτος. Γίνεται πιο εύληπτος με την εικονογράφηση, γελοιογραφίες ή με πολυχρωμία.

4.       Άλλα μέσα     

            Στη κατηγορία αυτή μπορούν  να υπαχθούν όλα γενικά τα μέσα και δραστηριότητες, με τις οποίες οι άνθρωποι επικοινωνούν, ψυχαγωγούνται, εξωτερικεύουν τις ιδέες και τα συναισθήματα τους, αγωνίζονται να τα επιβάλλουν. Ενδεικτικά αναφέρεται  για τον κινηματογράφο  η σημασία του Αμερικανικού κινηματογραφικού έργου "Ράμπο", με το  οποίο επιτεύχθηκε η ανατροπή της  ηττοπαθούς ψυχολογίας των Αμερικανών μετά το Βιετνάμ.

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ

ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΥ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

1.            Γενικά

  Σήμερα ο ψυχολογικός επηρεασμός είναι πια μία εφηρμοσμένη επιστήμη, μία επιστημονική τεχνική. Αποτελεί μόνιμο φαινόμενο, αναπόσπαστο στοιχείο της ζωής μας, βασικό παράγοντα όλων των κοινωνικών και πολιτικοστρατιωτικών  εξελίξεων. Οι ασχολούμενοι με αυτόν εφαρμόζουν   τα πορίσματα ειδικών επιστημών που μελετούν τον άνθρωπο και τις αντιδράσεις του. Η επιτυχία του  εξαρτάται από την καλή εφαρμογή αυτών των πορισμάτων. Ο σύγχρονος   ψυχολογικός επηρεασμός δεν είναι πια μία τέχνη, είναι μία επιστήμη ή τουλάχιστον μία «επιστημονονική τεχνική». Διεξάγεται σύμφωνα με  ορισμένους κανόνες, προϋποθέτει μία εντελώς ειδικού τύπου οργάνωση και πολλά μέσα. Άλλοτε, ακόμη και ο μεγαλύτερος προπαγανδιστής ήταν ένας ερασιτέχνης, ιδιοφυής ή έστω και μεγαλοφυής, αλλά πάντως ερασιτέχνης. Τώρα και ο πιο μέτριος που ασχολείται με τον ψυχολογικό επηρεασμό  είναι ένας ειδικός επιστήμονας ή έστω ένας «τεχνικός».

Η επανάσταση των νέων τεχνολογιών και η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, έχουν συντελέσει πλέον στην οικουμενικότητα των τηλεπικοινωνιακών σχέσεων. Η είδηση η εικόνα, το γραπτό κείμενο ή το σχόλιο μεταδίδεται πλέον ταυτόχρονα σε όλα τα σημεία του πλανήτη, σε χρόνο που πλησιάζει το μηδενικό από τη στιγμή που επισυμβαίνει αυτό καθεαυτό το γεγονός. Το ραδιόφωνο,  η τηλεόραση, η κινητή τηλεφωνία, το φαξ, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής με όλες τις σύγχρονες τελειοποιήσεις του, μέσο του διαδικτύου (Ιντερνέτ) κλπ αποτελούν πλέον μέσα ταχύτατης μετάδοσης της είδησης και της πληροφορίας, χωρίς μεγάλο κόστος, σε συντριπτικά μεγαλύτερα τμήματα πολιτών, απ΄ ότι στο πρόσφατο παρελθόν και με ασύγκριτα τεράστιο υλικό ενημέρωσης και γνώσης.

Η επέκταση της Δημοκρατίας, με τη γενική καθιέρωση της καθολικής ψηφοφορίας έδωσε πολύ μεγαλύτερη σημασία στην κοινή γνώμη. Άλλοτε ένας ηγέτης μπορούσε ίσως να κυβερνά αγνοώντας τις διαθέσεις της κοινής γνώμης. Σήμερα αυτό είναι αδύνατο. Κάθε κυβερνήτης, είτε σε δημοκρατία, είτε σε δικτατορία, είναι υποχρεωμένος να ξέρει κάθε στιγμή τις διαθέσεις της κοινής γνώμης και να τις λαμβάνει υπόψη του. Και ο ψυχολογικός επηρεασμός δεν είναι τίποτε άλλο  παρά μία μέθοδος προσεταιρισμού, διαμορφώσεως και ελέγχου της κοινής γνώμης, γινόμενος στην ουσία το δεξί χέρι κάθε σύγχρονης κυβερνήσεως. Ο απαραίτητος σύμβουλος και βοηθός κάθε ηγέτη.

2.       Ο Ρόλος του Ψυχολογικού επηρεασμού στο μέλλον 

           Μία γεύση για το ρόλο που θα παίξει ο ψυχολογικός επηρεασμός σε μελλοντικές πολεμικές κρίσεις στο μέλλον πήραμε ήδη από τον πόλεμο του Κόλπου και το Κοσσυφοπέδιο. Ο πόλεμος πλέον δεν διαδραματίζεται μόνο στα πεδία των μαχών, αλλά και στις οθόνες των τηλεοράσεων και του διαδικτύου (Ιντερνέτ). Όσο μάλιστα η συμπάθεια της κοινής γνώμης παίζει ένα συνεχώς αυξανόμενο ρόλο, τόσο θα αυξάνεται η σημασία των τεχνικών ψυχολογικού επηρεασμού.

          Από τις μεγάλες δυνατότητες που παρέχει η εξέλιξη της τηλεπικοινωνιακής τεχνολογίας, με τη τηλεόραση. έγινε δυνατό καθισμένοι στο σαλόνι του σπιτιού μας να παρακολουθούμε απευθείας τις εξελίξεις στο πεδίο των μαχών, ενώ ταυτόχρονα οι ηγέτες των αντιμαχομένων  δυνάμεων σε τηλεοπτικά παράθυρα να απευθύνουν μηνύματα προσπαθώντας να επηρεάσουν τη διεθνή κοινή γνώμη.        Η κυριαρχία της εικόνας, είναι καταλυτική. Στον πόλεμο του   κόλπου, του Κοσσυφοπεδίου, του Αφγανιστάν η τηλεόραση ήταν αυτή που υπαγόρευε τον κανόνα και ανάγκαζε τα υπόλοιπα ΜΜΕ και ειδικά τον τύπο να ακολουθεί. Η τηλεόραση επιδρά τόσο ισχυρά στη κοινή γνώμη, ώστε τα υπόλοιπα ΜΜΕ αισθάνονται υποχρεωμένα να ακολουθήσουν αυτή την επιρροή, να τη διατηρήσουν και να την επεκτείνουν. Προοπτικές ενσωματώσεως της τηλεοράσεως με το τηλέφωνο και το διαδίκτυο, προσδίδουν νέες διαστάσεις στο μέλλον.

          Ο πολεμικές όμως επιχειρήσεις στο Κόσσοβο ανέδειξαν και μία άλλη πτυχή  της ψυχολογία τους κόσμου διεθνώς. Οι αδύναμοι στρατιωτικά Σέρβοι έναντι της αεροπορικής κυριαρχίας του ΝΑΤΟ, πολέμησαν  με μοναδικό τους όπλο την  ψυχή. Τραγούδησαν στις πλατείες, έκαναν ανθρώπινες αλυσίδες για να προστατεύσουν τις γέφυρες, φόρεσαν το σήμα του στόχου επάνω τους,  περιόρισαν την παγκοσμοκρατορία του CNN και ανάγκασαν τον αντίπαλο να βομβαρδίσει το κτίριο της τηλεόρασης τους, προκειμένου να κάμψει την θέληση για αντίσταση. Έδειξαν ισχυρή θέληση για πόλεμο, αναγκάζοντας τον αντίπαλο να μη εκτελέσει  χερσαίες επιχειρήσεις, αλλά και ταυτόχρονα ανέδειξαν παγκοσμίως ένα ισχυρό κύμα αντιδράσεων του κόσμου έναντι της νέας μονοκρατορίας, η οποία τελικά νίκησε στο Κόσσοβο όπως αναμένετο, αφού πρώτα κυριάρχησε ολοκληρωτικά διεθνώς  στα ΜΜΕ.

          Σημαντικό μέρος των μελλοντικών συγκρούσεων θα έχει τη μορφή πολέμου σε δίκτυα, μία λιγότερη βίαια εκδοχή από αυτή του συμβατικού πολέμου. Ασφαλώς θα διεξάγονται στρατιωτικές επιχειρήσεις, αλλά το νέο στοιχείο είναι οι ψυχολογικές επιχειρήσεις, που θα προσπαθήσουν να κερδίσουν τη μάχη των εντυπώσεων, θα ενταθούν σε πρωτοφανή κλίμακα, καθορίζοντας σε μεγάλο βαθμό τον νικητή από τη πειστικότητα, της «αφήγησης» που παρέχει για να ερμηνεύσει τη σύγκρουση. Δηλαδή ποια αφήγηση θα επικρατήσει, αποκτά καθοριστική σημασία για την τελική έκβαση.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα δύναται να αναφερθεί το 1996 στα Ίμια, όπου  η Τουρκία χρησιμοποίησε κατάλληλα τα ΜΜΕ, στα οποία πρόβαλε εικόνες από την απόβαση Ειδικών της Δυνάμεων, σε βραχονησίδα την οποία χαρακτήρισε ως Τουρκική. Οι παραπάνω τηλεοπτικές εικόνες για τις οποίες πλανάται η εντύπωση ότι γυρίστηκαν προηγουμένως  σε άλλη βραχονησίδα και προβλήθηκαν την κατάλληλη χρονική στιγμή, δεικνύει το κατάλληλο χειρισμό ψυχολογικών επιχειρήσεων για δημιουργία εντυπώσεων.  Στις παραπάνω βραχονησίδες αποφεύχθηκαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις, διεξήχθη όμως ψυχολογικός πόλεμος, με κερδισμένη την Τουρκία, η οποία είχε φροντίσει έγκαιρα να προετοιμαστεί για αυτόν. Αποτέλεσμα υπήρξε η δημιουργία εντυπώσεων για γκρίζες ζώνες και αμφισβήτηση του νομικού καθεστώτος του Αιγαίου. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ΄

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η ικανότητα επιδράσεως στη σκέψη και στα αισθήματα των ανθρώπων  υπήρξε αποτελεσματικό μέσο μάχης, σε όλες τις εποχές και περιόδους της ιστορίας. Πολιτικοί ή στρατιωτικοί, αρχηγοί διαφόρων φυλών ή κρατών που πολέμησαν μεταξύ τους, χρησιμοποίησαν πρωτότυπα ψυχολογικά μέσα ή τρόπους ενεργείας, που είχαν σκοπό να εξαπατήσουν τον αντίπαλο και να επιδράσουν στα συναισθήματα, στην ψυχή και στο ηθικό των πολεμιστών ή του λαού.

 Mε τον ψυχολογικό επηρεασμό επιτεύχθηκαν όχι μόνο ψυχολογικά αποτελέσματα, αλλά και υλικά ακόμη και στρατιωτικά. Κατακτήθηκαν εδάφη, ανατράπηκε ο υλικός και στρατιωτικός συσχετισμός δυνάμεων, επιτεύχθηκε η απόσπαση υλικής και στρατιωτικής νίκης. Ο πόλεμος από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα δεν διεξάγεται μόνο με τα όπλα, αλλά  με κάθε μέσο πειθούς. Όταν η πειθώ ασκείται με τη παράσταση γεγονότων, ιδεών, επιχειρημάτων, συναισθηματικών εντυπώσεων και άλλων παρεμφερών μέσων, χωρίς να δημιουργούνται νέα πολιτικά γεγονότα, βρισκόμαστε στο τομέα του ψυχολογικού επηρεασμού.

Η νικηφόρος έκβαση του πολέμου με την αιματηρή του μορφή, δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τη γενναιότητα των αντιμαχομένων. Η ιστορία έχει αποδείξει ότι συνήθως ο Οδυσσέας κερδίζει και όχι ο Αχιλλέας. Πρόκειται περί μία αλήθειας την οποία από την εποχή του Δούρειου Ίππου επιβεβαιώνει η πραγματικότητα. Η μελέτη της ιστορίας  είναι η καλύτερη μύηση στο χώρο του ψυχολογικού επηρεασμού. Αυτή θα επέτρεπε να γίνει κατανοητή η σκέψη και η φιλοσοφία των ανθρωπίνων συγκρούσεων, θα επεξηγούσε τη δράση και ίσως θα βοηθούσε στην αντιμετώπιση αυτού του φοβερού όπλου, που λέγεται επηρεασμός αισθήματος, γνώμης και πνεύματος. Πρέπει να γνωρίζουμε όμως ότι από την ιστορία μπορούμε να αντλήσουμε διδάγματα, αλλά δεν  μπορούμε με αυτά να δώσουμε άμεσες λύσεις, για τα εκάστοτε παρουσιαζόμενα προβλήματα, γιατί κάθε πρόβλημα έχει τη δική του δυναμική και πρέπει να σταθμίζεται από τις σύγχρονες αντιλήψεις που υφίστανται.

          Η ανάγκη ασκήσεως ψυχολογικού επηρεασμού των μαζών υπήρχε από την αρχαιότητα και  ικανοποιούταν συνήθως με αυτοσχέδιες μεθόδους και ατομικές πολλές φορές προσπάθειες  ή επινοήσεις. Με την πάροδο όμως των χρόνων η ανάγκη έγινε πλέον εμφανής, για αυτό και τα κράτη με τους ψυχολόγους, κοινωνιολόγους και ιστορικούς τους, στράφηκαν προς την επιστημονική μελέτη των τρόπων  επηρεασμού της συμπεριφοράς και στάσεων των μαζών. Έτσι πέτυχαν να καθορίσουν τις αρχές και να προσδιορίσουν τους κανόνες, βάσει των οποίων διεξάγεται ο ψυχολογικός επηρεασμός.

Ο σύγχρονος άνθρωπος λαχταρά για μία νέα ιδέα, ένα μύθο που θα του πεί: "Εγώ τα ξέρω όλα, τα λύνω όλα, σου προσφέρω τα πάντα". Αναζητά ιδεολογία, που θα έλθει για του προσφέρει την σιγουριά.  Έτσι η σημερινή εποχή αποτελεί μία από τις κρισιμότερες περιόδους της ιστορίας της ανθρωπότητας κατά την οποία η ανθρώπινη σκέψη έχοντας να επιλύσει σωρεία προβλημάτων, είναι ευάλωτος και επιρρεπής στις υποδεικνυόμενες από τους επιτήδειους, κατάλληλα παρουσιαζόμενες από ψυχολογικής πλευράς,  λύσεις. Τον άνθρωπο τελικά κερδίζει ή αν θέλετε υποτάσσει, ο παρουσιάζων επιτυχέστερα τα συνθήματα  - λύσεις.

Στην σύγχρονη εποχή η ψυχολογική μορφή  του πολέμου γίνεται αντικείμενο επισταμένης έρευνας και αναλύσεως. Σήμερα ο ψυχολογικός επηρεασμός διεξάγεται μονίμως, παντού και πάντοτε, προς κάθε κατεύθυνση. Όλοι μας είμαστε μόνιμοι στόχοι του. Αυτός αποτελεί πια ένα συστατικό στοιχείο της σύγχρονης ζωής, ένα σταθερό θεσμό της, φαινόμενο όλων των κοινωνιών του αιώνα μας. Τα κυριότερα όπλα του είναι η διπλωματία, η κατασκοπεία, η οικονομία, η απειλή, η τρομοκρατία, η δολιοφθορά και το κυριότερο όλων η επισταμένη τέχνη του ψυχολογικού επηρεασμού.

Τα μέσα διεξαγωγής του ψυχολογικού επηρεασμού απεριόριστα. Η είδηση, η εικόνα, το γραπτό κείμενο ή το σχόλιο, μεταδίδεται πλέον ταυτόχρονα σε όλα τα σημεία του πλανήτη, σε άμεσο χρόνο. Το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, η κινητή τηλεφωνία, το φαξ, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής με όλες τις σύγχρονες τελειοποιήσεις του, το διαδίκτυο (Ιντερνέτ) κλπ,  αποτελούν πλέον μέσα ταχύτατης μετάδοσης της είδησης και της πληροφορίας, αλλά και ταυτόχρονα του ψυχολογικού επηρεασμού. Οι κατέχοντας διεθνώς τα ΜΜΕ,  δύνανται να επιτύχουν παγκοσμίως  επίτευξη των πολιτικο  - στρατιωτικών τους σκοπών.

          Στα δημοκρατικά κράτη όπου υπάρχει υπερβολική ελευθερία και το μέτρο δύσκολα ορίζεται,  υπάρχουν κίνδυνος η ανεξέλεγκτη δράση των  ΜΜΕ  να συμβάλλει ενίοτε αρνητικά σε εθνικές επιδιώξεις. Ως εκ τούτου η προσέγγιση και η κάλυψη των εθνικών θεμάτων, ιδιαίτερα σε περίοδο κρίσης και πολέμου, απαιτεί ιδιαίτερη εθνική ευαισθησία και ευθύνη εκ μέρους των ΜΜΕ. Aπό τα κράτη είναι αναγκαία η λήψη μέτρων ορθής χρησιμοποιήσεως των ΜΜΕ για έλεγχο της διαμορφώσεως της κοινής γνώμης σε ορθές βάσεις και η θεσμική κατοχύρωση για  θέματα εθνικής ασφαλείας.

Σήμερα κάθε έθνος   είναι υποχρεωμένο να χρησιμοποιεί ψυχολογικά μέσα για να στηρίξει την εξωτερική του πολιτική, να προωθήσει τις διεθνείς του επιδιώξεις, να εξασφαλίσει τα συμφέροντα του, να αποκτά φίλους και συμπάθειες, να αντικρούει εχθρούς και κατηγορίες. Και μάλιστα, η ανάγκη αυτή, είναι τόσο μεγαλύτερη όσο μικρότερο  και ασθενέστερο είναι ένα έθνος. Τα μεγάλα κράτη, μπορούν να προωθούν τις επιδιώξεις τους με την οικονομική ή στρατιωτική τους δύναμη. Τα μικρά με τις ψυχολογικές ενέργειες.

Στους μελλοντικούς πολέμους, ασφαλώς θα διεξάγονται  στρατιωτικές επιχειρήσεις,  αλλά το νέο στοιχείο θα αποτελούν  οι ψυχολογικές επιχειρήσεις που θα προσπαθούν να κερδίσουν τη μάχη των εντυπώσεων και οι οποίες  θα καθορίζουν τον νικητή, από τη πειστικότητα της αφήγησης που παρέχει για την ερμηνεία της σύγκρουσης.

Κανένα έθνος, που επιθυμεί να επιζήσει  σε αυτόν τον αιώνα ή και τους επόμενους, δεν δικαιούται να  αγνοήσει τη σημασία του ψυχολογικού επηρεασμού. Όποιος Στρατός  παραμείνει άοπλος, έναντι αυτού θα νικηθεί πριν πολεμήσει.

* Μιχάλης Πολυχρονάκης

Συνταγματάρχης, απόφοιτος της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, της Σχολής Διοικήσεως και Επιτελών και της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου.
Μεταπτυχιακό στο εθνικό και καποδιστριακό πανεπιστήμιο Αθηνών στην «αποτελεσματική διαχείριση εξυπηρέτησης πελατών» (customer relationship management), καθώς κ πτυχιούχος του τμήματος Προγραμματιστών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών.